2002 01 02 03 04 05 06 2003 01 02 03 04 05 06 2004 01 02 03 04 05 06 2005 01 02

Publikacja dofinasowana przez KBN

TRIBOLOGIA ROK XXXIII NR 1/2002 (181)

Spis treści:

• Kazimierz Witkowski - Professor Jan Kazimierz Włodarski. 50 years of activity in engineering and operation machinery
• Jan Kazimierz Włodarski - About damages of marine diesel engine crankshaft bearings
• Andrzej Balcerski, Jerzy Senke - The chosen problems of the crankshaft bearings repair of main engine on wilanów ferry
• Andrzej Adamkiewicz, Andrzej Grządziela - Feasibility of unbalancing estimation of the gas turbine rotor using vibration signals from load bearing
• Sławomir Banaszek - Simulation dynamic characteristics of the laboratory rotor slide bearings' support
• Henryk Bugłacki, Maria Cicholska, Konstanty Cudny - Problems involving anti-friction bearings in the shaft-line of ships
• Henryk Bugłacki, Konstanty Cudny - Properties of sleeve bearing materials which are applied to sliding bearings for the shaft-line of ships
• Adam Charchalis, Andrzej Grządziela - Estimation of gas turbines rotor unbalancing using vibration signals from radial bearing
• Manfred Chmurawa, Bogdan Warda - Implementation of computational fatigue life of rolling nodes in cycloidal gear design
• Leszek Dąbrowski, Rafał Gawarkiewicz, Michał Wasilczuk - Problems of sliding distance evaluation in guide vane bearings of water turbines
• Leszek Dąbrowski, Michał Wasilczuk - Evaluation of dychów power plant hydrodaynamic thrust bearings reliability on the basis of thermohydrodynamic calculations
• Leszek Dąbrowski, Michał Wasilczuk, Grzegorz Gołębiewski - Polymer lining in fluid film bearings for hydrogenerators
• Leszek Dąbrowski, Michał Wasilczuk, Stanisław Lewandowski - Experimental research on pump turbine thrust bearing - analysis of hydrostatic pump operation period on bearing operating parameters
• Leszek Dąbrowski, Michał Wasilczuk, Stanisław Lewandowski - Cooling systems for lubricating oil in thrust bearings of water turbines
• Jerzy Girtler - Energy-time method of the estimation of work of slide bearing
• Szymon Grymek, Krzysztof Druet, Jacek I. Łubiński - Perspectives of neural calculations in bearing engineering
• Antoni Iskra, Krzysztof Kula - The real loads of the main bearing resulting from the journal centre trajectory
• Jan Kiciński - Static and dynamic characteristics of hybrid bearings with skewed bushes
• Paweł Krasowski - Frction forces and their components in a slide bearing
• Karol Krzeminski - Bearing load carring capacity of porous bearings of the gradient bushes
• Czesław Kundera - Some problems of dynamic of non-contacting face seal
• Monika Kwacz, Zygmunt Rymuza, Zbigniew Kusznierewicz - Predicting of frictional resistances during starting period in journal polymeric microbearing
• Donat Lewandowski, Michał Krępski - Aerostatic cone bearings fastened flexibly - construction and properties
• Donat Lewandowski, Michał Krępski - Application of the aerostatic cone bearings fastened flexibly
• Wojciech Litwin - Tests on water lubricated main shaft bearing of small ships
• Marcin Łuczak - Investigations of the influence of bearing bush imperfections (skewness) on the properties of a large power engineering object
• Drażen Żivković - The influence of hot-crack and shot-peening on fatique behavior of butt-welded joint from 5083 aluminum alloy

1-2002 TRIBOLOGIA 11 Kazimierz WITKOWSKI Akademia Morska w Gdyni, Katedra Siłowni Okrętowych, ul. Morska 83, 81-225 Gdynia, tel. (O-prefiks-58) 62-89-322. PROFESOR JAN KAZIMIERZ WŁODARSKI. 50 LAT DZIAŁALNOŚCI W DZIEDZINIE BUDOWY I EKSPLOATACJI MASZYN PROFESSOR JAN KAZIMIERZ WŁODARSKI. 50 YEARS OF ACTIVITY IN ENGINEERING AND OPERATION MACHINERY Słowa kluczowe: budowa i eksploatacja maszyn, tribologia, diagnostyka, siłownie okrętowe, bezpieczeństwo transportu morskiego Key-words: enginering and machinery operating, tribology, diagnostic, marines propulsion plants, safety of sea transport Streszczenie Referat poświęcono 50-leciu działalności naukowej Profesora Jana Kazimierza Włodarskiego. Przedstawiono najważniejsze fakty związane z ogromnym dorobkiem Profesora w zakresie eksploatacji maszyn i siłowni okietowych. Profesor Włodarski urodził się w 1931 roku. Wydział Mechaniczny Szkoły Morskiej ukończył w 1952 roku z wyróżnieniem. Ironia losu sprawiła, że otrzymując wyróżnienie za wyniki naukowe otrzymał jednocześnie zakaz wykonywania zawodu marynarza na statkach morskich z powodów politycznych. W Jego życiorysie zawodowym można wyróżnić następujące okresy: 1. Działalność techniczna w zakresie budowy maszyn i siłowni okrętowych. 2. Działalność techniczna i organizacyjna w zakresie eksploatacji maszyn i siłowni okrętowych. 3. Działalność naukowa i dydaktyczna. Summary This paper is dedicated to 50th anniversary of Jan K. Wlodarski`s scientific activity. It presents the most important facts of Professor's huge achievements in exploatation of ship machinery and propulsion plants. 1-2002 TRIBOLOGIA 25 Jan Kazimierz WŁODARSKI* *Akademia Morska w Gdyni, ul. Morska 83, 81-225 Gdynia, e-mail: wlod @ wsm.gdynia.pl O USZKODZENIACH ŁOŻYSK WAŁÓW KORBOWYCH SILNIKÓW OKRĘTOWYCH ABOUT DAMAGES OF MARINĘ DIESEL ENGINE CRANKSHAFT BEARINGS Słowa kluczowe: okrętowe silniki spalinowe, łożyska ślizgowe, uszkodzenia panwi Key-words: marine diesel engines, crankshaft bearings, bearing damages, bearing lubrication Streszczenie W opracowaniu omówiono czynniki warunkujące trwałość panwi łożysk wałów korbowych okrętowych silników spalinowych. Przedstawiono wyniki badań statystycznych. Szczególną uwagę zwrócono na sferę obsługi i użytkowania silników. Wskazano na błędy w zakresie montażu i smarowania łożysk jako czynniki determinujące trwałość panewek. Określono działania profilaktyczne. Recenzent: Jan SIKORA Summary The paper deals with the problem of marine diesel engines crankshaft bearing damages. Factors affecting bearing reliability have been discussed. Results of statistic research are presented. Special attention has been paid to maintenance and operation of the bearings. Problems of careless assembly and irregularities of lubrication have been discussed. The methods of prevention are presented in the paper. 1-2002 TRIBOLOGIA 45 Andrzej BALCERSKI*, Jerzy SENKE* * Politechnika Gdańska, Wydział Mechaniczny, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk, tel. (O-prefiks-58) 34-72-022. ** Gdańska Stocznia „Remontowa" im. Józefa Piłsudskiego, ul. Na Ostrowiu l, 80-958 Gdańsk. WYBRANE PROBLEMY NAPRAWY UŁOŻYSKOWANIA WAŁU KORBOWEGO SILNIKA GŁÓWNEGO PROMU M/F „WILANÓW” THE CHOSEN PROBLEMS OF THE CRANKSHAFT BEARINGS REPAIR OF MAIN ENGINE ON WILANÓW FERRY Autorzy dedykują ten referat Dostojnemu Jubilatowi Panu Profesorowi Janowi Kazimierzowi Włodarskiemu dla przypomnienia lat młodości i problemów, którymi się wówczas zajmował, a które, być może, skłoniły Go ku tribologii. Słowa kluczowe: okrętowy silnik średnioobrotowy, naprawa, ułożyskowanie Key-words: medium speed marine engine, repair, bearings Streszczenie Omówiono problemy i przebieg prac naprawczych ułożyskowania wału korbowego silnika MAN V9V30/45 promu m/f „WILANÓW”. Istotnym elementem prac było wykorzystanie łożysk technologicznych, co pozwoliło skrócić czas postoju statku o 14 dób. Recenzent: Jan K. WŁODARSKI Summary The main problems and repair works concerning the crankshaft bearings of MAN V9V30/45 engine on WILANÓW ferry has been deseribed. One of the most important element of repair procedures was implementation of provisional technological bearings which allowed to short the repair period up to 14 days. 1-2002 TRIBOLOGIA 57 Andrzej ADAMKIEWICZ, Andrzej GRZĄDZIELA* * Akademia Marynarki Wojennej, Wydział Mechaniczno-Elektryczny, ul. Śmidowicza 69, 81-103 Gdynia, aadam @ amw.gdynia.pl; agrza @ amw.gdynia.pl MOŻLIWOŚĆ OCENY NIEWYWAŻENIA ZESPOŁU WIRNIKOWEGO OKRĘTOWEGO TURBINOWEGO SILNIKA SPALINOWEGO NA PODSTAWIE SYGNAŁÓW DRGANIOWYCH POZYSKANYCH Z ŁOŻYSKA NOŚNEGO FEASIBILITY OF UNBALANCING ESTIMATION OF THE GAS TURBINE ROTOR USING VIBRATION SIGNALS FROM LOAD BEARING Słowa kluczowe: turbinowy silnik spalinowy, zespół wirnikowy, niewyważenie, łożysko, parametry drganiowe Key-words: gas turbine engine, rotor, unbalancing, bearing, vibrations parameters Streszczenie Konsekwencją eksploatacji turbinowych silników spalinowych w środowisku okrętowym jest relatywnie przyśpieszona degradacja ich stanu technicznego. Jednym z jej objawów jest wzrost niewyważenia zespołów wirnikowych. W pracy przedstawiono obiekt, zaprezentowano metodykę badań i rezultaty wykorzystania parametrów drganiowych do oceny stanu technicznego silników. Zastosowano tu hipotezę, iż w zarejestrowanym widmie sygnałów drganiowych możliwym jest wybranie takiego, którego parametry w sposób jednoznaczny będą związane z niewyważeniem oraz uzasadniono ją teoretycznie. Opisano wybór miejsca i sposób mocowania czujników. Pokazano wybrane zarejestrowane sygnały drganiowe. Sformułowano wnioski końcowe i wskazano kierunki dalszych badań związanych z procedurą analizy i identyfikacji wzrostu niewyważenia wirników podczas pracy tego typu silników. Recenzent: Jan K. WŁODARSKI Summary Exploitation of naval electric power plant is a complex task due to specific features of marine environment as well as requirements for maintaining high level of serviceability and reliability, constant swaying of the ship hull, high-level humidity etc. In this paper results of vibroacoustic research on balance control ofgas turbine rotors are presented. Application of vibroacoustic techniques to the gas turbine propulsion systems in the ship electric power plant is justified not only in regard to the gaś turbinę engines them - selves but also control of distribution and quality of electric energy. The investigations were aimed at determination of permissible in-service unbalance and appropriate assemblage of turbine rotors on the basis of selected vibroacoustic parameters, and - finally - determination of their permissible operation time resources. The investigations were based on the following assumption: technical state if degradation of gas turbine rotor sets is a function of their operation time (at an assumed constant load spectrum) then it is possible to select from the recorded vibration signal spectrum such parameters whose changes can be unambiguousły assigned to the unbalancing. For realisation of the research the measurement instruments - FFT-2148 type anałyser, of Brüel & Kjaer, was used making it possible to collect and process measured data by PULSE system. The measuring transducer (accelerometer) used for theoretical analysis of propagation of the vibration signals from unbalancing was fixed to magnetic cantilevers located only on the flange of the front frame compressor. It was decided to carry out the investigations with the use of the transducer fixed omy to the compressor flange. The fixing magnetic cantilevers were characterised of a vibration resonance frequency value different enough from harmonie frequencies due to rotation speed of the turbine rotors. Space selection of signals and simple diagnostic procedurę can support estimation of unbalancing values described by the vibration parameter. There are a few conclusions for the next steps of research and some remarks connected with procedure of analysis and identification of permissible unbalancing during the operation of this type of engines. 1-2002 TRIBOLOGIA 71 Sławomir BANASZEK* * Instytut Maszyn Przepływowych PAN, ul. Fiszera 14, 80-952 Gdańsk. SYMULACYJNE DYNAMICZNE CHARAKTERYSTYKI PODPARCIA ŁOŻYSK ŚLIZGOWYCH WIRNIKA LABORATORYJNEGO SIMULATION DYNAMIC CHARACTERISTICS OF THE LABORATORY ROTOR SLIDE BEARINGS' SUPPORT Słowa kluczowe: łożyska ślizgowe, dynamika wirników Key-words: journal bearings, rotor dynamics Streszczenie W pracy zawarto propozycję wyznaczania charakterystyk dynamicznych podparcia łożysk ślizgowych w oparciu o tzw. „przedziały adekwatności”. Dzięki temu istnieje możliwość uzależnienia w pewnym stopniu własności dynamicznych konstrukcji podpierającej łożyska od częstości wymuszeń. Własności te wyznaczano symulując badanie metodą wzbudzeń harmonicznych na modelu MES ramy fundamentowej wirnika laboratoryjnego, jakim dysponuje IMP PAN w Gdańsku. Przedstawiono model komputerowy obiektu, analizę modalną, podstawy teoretyczne wyznaczania charakterystyk dynamicznych w oparciu o przedziały adekwatności, oraz przykładowe wyniki obliczeń symulacyjnych dla wybranego wariantu przyjęcia przedziałów adekwatności. Wyniki te zweryfikowano obliczeniowo za pomocą programu NLDW. Recenzent: Jan SIKORA Summary Dynamic properties of bearing bushes' support constructions are very important data in rotor-bearings systems' dynamie responses' modelling. The problems of assigning those properties is especially significant if the results of dynamie computations have to be used in simulation diagnostics of the rotating machinery (e.g. turbines, compressors etc.). It is known, dynamie stiffness, damping and mass coefficients are depended on force frequencies. So, if we assign constant values of those characteristics (e.g. obtained from the static test) in the whole frequency rangę, results of our computations may be inadequate to results of an experiment. Computer program called NLDW is created in IFFM PASci. in Gdańsk, Poland. It provides to simulate rotor dynamics with nonlinear methods. It needs dynamie characteristics of the bearing support to be real and non-negative numbers. The only research method to use in this case is a harmonie force response method giving complex flexibility and phase characteristics. So we have to transform them to real mass, stiffness and damping characteristics. In our opinion it is the most convenient to divide the whole frequency range into a number of so called "adequacy ranges" and make the transformation based on them. The characteristics are constant in those ranges. The main problem in this method is to find particular adequacy ranges limits (frequencies) making the transformation the most effective. The paper proposes to obtain dynamic characteristics of bearing bushes' support in a way of harmonie force response method and transform them in "adequacy ranges". Laboratory rotor stand and the bearing bushes' support frame are presented and the frame FE-model as well. Modal analysis is done in a range from O to 125 Hz. The theory of dynamie characteristics obtaining and transforming is briefly shown. In our opinion the way to divide the whole frequency range should be based on the modal analysis (resonant and antiresonant frequencies). It is possible to modify such kind of division to reduce all or particular ranges width. The result of analysis are presented and veryfied for a kind of division based on the modal analysis and modified in a way to make all ranges not wider than 20 Hz. 1-2002 TRIBOLOGIA 87 Henryk BUGŁACKI*, Maria CICHOLSKA**, Konstanty CUDNY* *Wydział Oceanotechniki i Okrętownictwa Politechniki Gdańskiej, ul. Narutowicza 11/12,80-952 Gdańsk, tel. (O-prefiks-58) 347-14-79. **Akademia Morska w Gdyni, ul. Morska 83, 81-225 Gdynia. PROBLEMATYKA ŁOŻYSK TOCZNYCH LINII WAŁÓW OKRĘTOWYCH PROBLEMS INVOLVING ANTI-FRICTION BEARINGS IN THE SHAFT-LINE OF SHIPS Słowa kluczowe: okrętownictwo, okrętowe linie wałów, łożyska toczne Key-words: shipbuilding, shaft-line of ships, anti-friction bearings Streszczenie W referacie zostały przedstawione zasady, którymi powinien kierować się konstruktor przy wyborze łożysk tocznych linii wałów. Pokazano i omówiono kilka typowych rozwiązań konstrukcyjnych poprzecznych, wzdłużnych i wzdłużno-poprzecznych łożysk tocznych. W części poświęconej obliczeniom łożysk tocznych pokazano podstawowe równania, które mogą być wykorzystane przy określaniu obciążeń zastępczych, średniej prędkości obrotowej, trwałości, stosunku (C/P) i mocy tarcia w łożysku. Recenzent: Jerzy GIRTLER Summary There is a description of principles in the paper, which should be a guide for a constructor on a selection of anti-friction bearings in the shaft line of ships. Here are some typical structural solutions of the radial, thrust and radial-thrust barrel bearing, which are shown and discussed. There are basic equations shown in the section dedicated to calculations on on anti-friction bearings. They can be used for qualification of an artificial load, average rotation of velocity, durability, ratio of (C/P) and friction force. 1-2002 TRIBOLOGIA 101 Henryk BUGŁACKI, Konstanty CUDNY* * Wydział Oceanotechniki i Okrętownictwa Politechniki Gdańskiej, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk, tel. (O-prefiks-58) 347-14-79. WŁAŚCIWOŚCI MATERIAŁÓW ŁOŻYSKOWYCH STOSOWANYCH W ŁOŻYSKACH ŚLIZGOWYCH OKRĘTOWYCH LINII WAŁÓW PROPERTIES OF SLEEVE BEARING MATERIALS WHICH ARE APPLIED TO SLIDING BEARINGS FOR THE SHAFT-LINE OF SHIPS Słowa kluczowe: okrętowe linie wałów, łożyska ślizgowe, materiały Key-words: shaft-line of ships, sliding bearings, materials Streszczenie W referacie omówiono problematykę właściwości licznej grupy materiałów łożyskowych metalowych i niemetalowych, stosowanych w łożyskach ślizgowych okrętowych linii wałów. Określono wymagania dla tych materiałów oraz omówiono warunki pracy łożysk ślizgowych. Podano krótkie charakterystyki najczęściej stosowanych materiałów, tzn. białych metali cynowych, białych metali ołowiowych, białych metali kadmowych, brązów, mosiądzów, stopów aluminium, materiałów wielowarstwowych, tworzyw sztucznych, gumy, drewna i materiałów drewnopochodnych. Następnie porównano te materiały pod względem ich właściwości użytkowych i eksploatacyjnych. Szczególną uwagę poświęcono materiałom stosowanym w łożyskach wspornikowych i pochew wyjściowych linii wałów. Recenzent: Jan K. WŁODARSKI Summary There discussed properties issues of numerous group of sleeve bearing metallic and nonmetallic materials in the paper, which were applied to sliding bearings for the shaft-line of ships. There defined requirements for this materials and disscused working conditions of sliding bearings. Then described short characteristics for more frequently aplied sleeve bearing materials: tin base alloys, lead base alloys, cadmium base alloys, bronzes, brasses, aluminium alloys, multilayer materials, plastics, gum, wood and wooden materials. Then compared this materials as regards their usable and exploitational properties. Special attention dedicated materials which are applied to bracket and stern tube bearings of the shaft-line of ships. 1-2002 TRIBOLOGIA 117 Adam CHARCHALIS*, Andrzej GRZĄDZIELA** * Akademia Marynarki Wojennej, Wydział Mechaniczno-Elektryczny, ul. Śniadowicza 69, 81-103 Gdynia, tel. (0-prefix-58) 626 26 35 E-mail: achar @ amw.gdynia.pl **Akademia Marynarki Wojennej, Wydział Mechaniczno-Elektryczny, ul. Śniadowicza 69, 81-103 Gdynia, tel. (0-prefix-58) 626 27 24 E-mail: agrza @ amw.gdynia.pl OCENA NIEWYWAŻENIA WIRNIKÓW OKRĘTOWYCH TURBINOWYCH SILNIKÓW SPALINOWYCH W ASPEKCIE WYKORZYSTANIA SYGNAŁÓW DRGANIOWYCH Z ŁOŻYSK NOŚNYCH ESTIMATION OF GAS TURBINES ROTOR UNBALANCING USING VIBRATION SIGNALS FROM RADIAL BEARING Słowa kluczowe: diagnostyka, siłownie okrętowe, silniki turbinowe, wibroakustyka, niewyważenie Key-words: diagnostics, ship power plant, gas turbine engines, vibroacoustic, unbalancing Streszczenie Problem oceny niewyważenia wirników w okrętowych turbinowych silnikach spalinowych należy do podstawowych zagadnień eksploatacyjnych. Rozwój technik drganiowych zasadniczo zmienił zakres czynności obsługowych, szczególnie przy identyfikacji przekroczenia tolerowanej wartości niewyważenia wirników. Określenie dopuszczalnego niewyważenia wirników w sytuacji użytkowania wytworów obcej technologii stwarza poważne problemy, tym bardziej gdy nie ma możliwości uzyskania wszystkich parametrów konstrukcyjnych, a także sygnałów synchronizujących. W prezentowanym artykule zaproponowano odmienne podejście do problemu, polegające na znalezieniu bezwymiarowych parametrów określających stan niewyważenia w oparciu o rejestrowane sygnały drganiowe z łożysk nośnych wirników. Recenzent: Jan KICIŃSKI Summary The exploitation of the propulsion system of the naval vessels is a very difficult and complicated task because of many problems on the reliability field. The doubts are occurred very often, especially making the exploitation decision: stiii to operate or to attend (or repair) the elements of the propulsion system. The gas turbine engines are operated by periodic reparation and preserve policy. This exploitation policy enable to expect next reparation activity or preserve works but it makes increasing the operational costs. Moreover, the efficient elements of the engines are changed very often so the costs are risen again. This kind of exploitation policy does not enable to find primary symptoms of the changes the technical state of the engine elements, it is next important exploitation problem. Therefore, it was decided to support the crews of such vessels by the „Base Diagnostic System of Naval Gas Turbine Engines” (BDS) which was made in the Institute of Construction and Propulsion of the Vessels of the Polish Naval Academy. This paper presents one element of this system. It is estimation of acceptable unbalance of the rotor units in the gas turbines engines by means of the measurement of vibration signals from radial bearing ofthe rotors' shaft as a consequence estimation ofthe acceptable safe exploitation life. This task has been fulfilled by making following argument: if the degradation of the technical state of the engine rotors is connected with life time of the gas turbine engine so it is possible to find one or some symptoms from the spectra registered vibroacoustic signals which are related with life time of the engine. Furthermore, if the acceptable limits of some symptoms are well known than it is possible to estimate permissible life times another way for the verification. The application of the presented method allows providing more effective exploitational policy of the propulsion system, especially at the end of the lifetime of the gas turbinę engine. The research off-line type, providing on half-year period, enables to collect database for the monitoring system the result. 1-2002 TRIBOLOGIA 131 Manfred CHMURAWA*, Bogdan WARDA** * Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Dźwignic i Urządzeń Transportowych „DETRANS”, ul. Powstańców Śląskich 6, 41-902 Bytom, tel. (O-prefiks-32) 281-14-71. **Politechnika Łódzka, Instytut Konstrukcji Maszyn, ul. Stefanowskiego 1/15, 90-924 Łódź, tel. (O-prefiks-42) 631 -22-49, 631 -22-51. WYKORZYSTANIE OBLICZENIOWEJ TRWAŁOŚCI ZMĘCZENIOWEJ TOCZNYCH WĘZŁÓW ŁOŻYSKOWYCH W PROJEKTOWANIU PRZEKŁADNI CYCLO IMPLEMENTATION OF COMPUTATIONAL FATIGUE LIFE OF ROLLING NODES IN CYCLOIDAL GEAR DESIGN Słowa kluczowe: węzły toczne, trwałość zmęczeniowa, specjalne przekładnie obiegowe, przekładnie cykloidalne, zazębienie cykloidalne Key-words: rolling nodes, fatique life, special planetary gear, cycloidal gear, cycloidal meshing Streszczenie W obiegowej przekładni cykloidalnej występują niekonwencjonalne węzły toczne w układzie przeniesienia mocy od wału wejściowego do wału zdawczego. Jednym z nich jest specjalne łożysko walcowe, które wykorzystuje jako bieżnię centralny otwór koła obiegowego. Drugi węzeł toczny, to zazębienie cykloidalne koła obiegowego i koła współpracującego. W pracy przedstawiono wyniki obliczeń trwałości zmęczeniowej wymienionych węzłów tocznych przekładni Cyclo dla różnych wartości mimośrodu przekładni oraz różnych promieni rolek koła współpracującego. Wyniki tych obliczeń umożliwiły określenie najkorzystniejszych, z punktu widzenia trwałości zmęczeniowej, wartości parametrów ekwidystanty. Praca została wykonana w ramach projektu badawczego KBN, 7 T07C 038 15. Recenzent: Józef SZALA In cycloidal planetary gear (Cyclo) there are applied three unconventional bearing nodes: special cylindrical bearing of eccentric on drive shaft, roller set in straight linę mechanism and inside cycloidal mieshing. The meshing is created by planet wheel having toothing in the shape of eąuidistant of shortened epicycloid, cooperating with rolls of station ary central wheel. In each of that bearing nodes oniy rolling friction occurs. Three main parameters determine designed size of the nodes (including the entire gear): - coefficient of shortening epicycloid with values range m = 0,5 - 0,85 - eccentric of the gear with value e = l -10 mm - shifting eąuidistant of shortened epicycloid q, equal to radius of rollers of cooperating wheel. After fatigue lite test it has been indicated the type and shape of bearing nodes wear in cycloidal gear is similar to the one in roller bearings. Thus it has been applied theoretical basis of fatigue strength of contact surface in raceways of bearing to forecast lite of roller bearing nodes in cycloidal gear. It has been worked out proper calculation methods of fatigue life of working surfaces of the bearing nodes, which implement values of the three parameters, mentioned above. Using these methods ot calculation the life it can be sought such combination of the parameters m, e, and q for the designed gear to obtain the highest computational fatigue lite of the rolling bearing nodes. In the paper it has been presented the results of calculations of fatigue life of the two bearing nodes that determine the durability of entire gear (central bearing and meshing). Calculations has been done on example of the own Cyclo gear with ratio i = 19 and power N =3.7 kW, The results had madę possible determination of optimal values of the parameters m, e and q which were successively used in design manufacturing of the prototype of the gear. 1-2002 TRIBOLOGIA 143 Leszek DĄBROWSKI*, Rafał GAWARKIEWICZ*, Michał WASILCZUK* * Politechnika Gdańska, Wydział Mechaniczny, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk. WYZNACZANIE DROGI TARCIA W ŁOŻYSKACH ŁOPAT KIEROWNICZYCH TURBIN WODNYCH PROBLEMS OF SLIDING DISTANCE EVALUATION IN GUIDE VANE BEARINGS OF WATER TURBINES Słowa kluczowe: droga tarcia, zużycie, drgania, materiały bezsmarowe, ekologiczne łożyskowanie Key-words: sliding distance, wear, vibrations, greaseless bearings, ecological bearings Streszczenie Bezsmarowe materiały łożyskowe stosowane coraz częściej na łożyska łopat kierownic turbin wodnych w wielu przypadkach wykazują niewystarczającą trwałość. Trwałość łożyska zależy nie tylko od jego odporności na zużycie, ale także od warunków pracy, szczególnie od drogi tarcia. Zużywanie łożysk czopów łopat kierownicy zachodzi podczas ruchów związanych uruchamianiem i zatrzymywaniem maszyny, ruchów związanych z wymuszoną zmianą poziomu mocy oraz w wyniku drgań elementów turbiny wywołanymi przepływem wody przez turbinę. Wyniki przeprowadzonych pomiarów wykazują, że głównym składnikiem całkowitej drogi tarcia w łożyskach kierownicy jest droga tarcia wywołana drganiami. Dlatego poziom drgań względnych łopat kierownicy ma znaczący wpływ na trwałość ich łożysk. W celu poprawnego określenia drogi tarcia należy wziąć pod uwagę sprężystość postaciową materiału łożyskowego. Sumaryczne przemieszczenie względne, obliczone na podstawie pomiarów względnych przemieszczeń czopa i panwi węzła łożyskowego, jest znacząco wyższe od rzeczywistej drogi tarcia wynikającej z rzeczywistych mikroprzemieszczeń względnych czopa w panwi łożyskowej. Wyniki badań prowadzonych w Politechnice Gdańskiej powinny umożliwić projektantom poprawną ocenę trwałości węzłów łożyskowych. Recenzent; Jan K. WŁODARSKI Summary Greaseless guide vane bearings introduced into water turbines in many cases did not meet durability reąuirements. It is important not only to increase these bearings durability by proper material choice but also to evaluate their durability. That is why evaluation of the sliding distance is necessary. Total sliding distance is composed of two components of which sliding distance of movements caused by vibration seem to be much bigger than sliding distance of intentional movements during closing, opening and regulation. Therefore vibration level of the guide vanes exerts a great influence on bearings durability. In order to precisely evaluate real sliding distance one should also take into account the fact that because of elastic shearing of the połymer bearing materials, total relative movement of the journal with respect to the bush is not equivalent to the actual sliding distance. The results of the researck program carried out at the Technical University of Gdańsk should enable designers to evaluate bearings lifetime on the basis of sliding distance evaluation and wear rates of greaseless materials (experimentally evaluated in conditions similar to real operating conditions). 1-2002 TRIBOLOGIA 157 Leszek DĄBROWSKI*, Michał WASILCZUK* * Politechnika Gdańska, Wydział Mechaniczny, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk. OBLICZENIOWA WERYFIKACJA PEWNOŚCI RUCHOWEJ HYDRODYNAMICZNYCH ŁOŻYSK WZDŁUŻNYCH NA PRZYKŁADZIE ELEKTROWNI SZCZYTOWO-POMPOWEJ DYCHÓW EVALUATION OF DYCHÓW POWER PLANT HYDRODAYNAMIC THRUST BEARINGS RELIABILITY ON THE BASIS OF THERMOHYDRODYNAMIC CALCULATIONS Słowa kluczowe: hydrodynamiczne łożyska wzdłużne, obliczenia, analiza konstrukcji Key-words: hydrodynamic thrust bearings, tilting pad thrust bearings, thermohydrodynamic calculations, assessment of the design Streszczenie W związku z modernizacją hydrozespołów elektrowni szczytowo-pompowej (esp) Dychów analizie poddano łożysko wzdłużne. Przeprowadzona analiza, która będzie podstawą do podjęcia decyzji o zakresie wymaganych zmian konstrukcyjnych w łożysku, objęła ocenę danych o dotychczasowej eksploatacji oraz obliczenia sprawdzające prawidłowości pracy łożyska w nowych warunkach. W obliczeniach uwzględniono odkształcenia termosprężyste segmentu oraz zróżnicowanie obciążeń poszczególnych segmentów. Poza grubością filmu, ciśnieniem hydrodynamicznym, odkształceniami klocka i temperaturą w szczelinie smarowej wyznaczono także współczynnik bezpieczeństwa wg metodyki American Petroleum Institute (API) stosowanej w USA. Recenzent: Jan K. WŁODARSKI Summary The design and properties of thrust bearings of Dychów Power Plant water turbines were anałysed. The results of the analysis will hełp to make decisions on the extent to which the bearings should be modernized during planned modernization of the turbines. The analysis described in the paper comprised both: assessment ofthe data concerning past bearing operation records and thermo-hydrodynamic calculations of bearings properties in new operating conditions. Calculations took into account thermal and elastic distortions of the pads and differences in load of bearing pads. Apart from typical calculations of fluid film thickness, hydrodynamic pressure, bearing temperatures and deformations factor of bearing safety according to American Petroleum Institute specification was evaluated. 1-2002 TRIBOLOGIA 171 Leszek DĄBROWSKI*, Michał WASILCZUK*, Grzegorz GOŁĘBIEWSKI** * Politechnika Gdańska, Wydział Mechaniczny, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk. **Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA, ul. Pańska 73, 00-832 Warszawa. STOSOWANIE WARSTWY ŚLIZGOWEJ Z POLIMERÓW W HYDRODYNAMICZNYCH ŁOŻYSKACH WZDŁUŻNYCH HYDROGENERATORÓW-STAN TECHNIKI POLYMER LINING IN FLUID FILM BEARINGS FOR HYDROGENERATORS Słowa kluczowe: turbiny wodne, hydrodynamiczne łożyska wzdłużne, polimerowa warstwa ślizgowa Key-words: water turbines, hydrodynamic thrust bearings, połymer lining Streszczenie Wysokocynowe stopy łożyskowe dzięki znanym zaletom od wielu lat są dominującym materiałem na łożyska hydrodynamiczne. Od pewnego czasu na świecie widoczne jest zainteresowanie tworzywami sztucznymi stosowanymi jako materiał łożyskowy, nie tylko dla łożysk bezsmarowych czy smarowanych wodą, ale także dla łożysk hydrodynamicznych smarowanych olejem. W pracy przedstawiono przegląd zagranicznych doniesień na temat eksploatacji łożysk wzdłużnych z wahliwymi klockami z warstwą ślizgową wykonaną z polimerów na świecie, a także informacje uzyskane bezpośrednio od użytkowników takich łożysk. Jak wskazują doświadczenia z eksploatacji, łożyska te pod wieloma względami przewyższają łożyska z warstwą wysokocynowego stopu łożyskowego, co według autorów związane jest z podatnością warstwy ślizgowej. Dzięki swej podatności powierzchnia ślizgowa pod wpływem ciśnienia hydrodynamicznego odkształca się umożliwiając tworzenie szczeliny smarowej o korzystnym kształcie. Recenzent: Jerzy GIRTLER Summary Whitemetals are, due to their well recognised advantages the most frequently used alloys for fluid film bearings in industry and power generation. Since several years use of polymer lining can be observed in the worid not only for self-lubricating bearings or bearings lubricated with water but also for oil lubricated fluid film bearings. Literature review on the applications of polymer lined hydrodynamic tilting pad thrust bearings in the worid is presented in the paper. Current experience in Russia, China and UK shows that in many aspects polymer lined bearings are superior to babbit lined ones. Main advantages are higher load carrying capacity and Iower friction losses. Literature reports do not attempt to explain the reasons of favourable characteristics of the polymer-lined bearings. According to the authors due to its resilience bearing surface deforms under hydrodynamic pressure forming an oil gap of advantageous profile similar to optimum oil gap shape which is not the case for rigid babbit lined surface of traditional style bearings. 1-2002 TRIBOLOGIA 185 Leszek DĄBROWSKI*, Michał WASILCZUK*, Stanisław LEWANDOWSKI** *Politechnika Gdańska, Wydział Mechaniczny, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk. **Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA, ul. Pańska 73, 00-832 Warszawa. BADANIA EKSPLOATACYJNE ŁOŻYSKA WZDŁUŻNEGO POMPOTURBINY - ANALIZA WPŁYWU CZASU PRACY POMPY HYDROSTATYCZNEGO SMAROWANIA NA WARUNKI PRACY ŁOŻYSK EXPERIMENTAL RESEARCH ON PUMP TURBINE THRUST BEARING - ANALYSIS OF HYDROSTATIC PUMP OPERATION PERIOD ON BEARING OPERATING PARAMETERS Słowa kluczowe: hydrodynamiczne łożyska wzdłużne, pompoturbina, hydrostatyczne smarowanie, badania eksploatacyjne Key-words: hydrodynamic thrust bearings, pump-turbine, hydrostatic lubrication, experimental research Streszczenie Dla oceny warunków pracy łożysk nośnych pompoturbin 125 MW elektrowni szczytowo pompowej (esp) Żar łożyska te wyposażono w segmenty pomiarowe umożliwiające weryfikację efektów prowadzonych prac badawczo-rozwojowych. W pracy omówiono konstrukcję i wyposażenie segmentu badawczego, metodykę wyznaczania charakterystycznych wielkości. Omówiono także wyniki badań wpływu czasu pracy pompy hydrostatycznego smarowania podczas rozruchu i wybiegu na warunki pracy łożyska. Wyniki wykazały korzystny wpływ przedłużania pracy pompy na pracę łożyska. Recenzent: Józef SZALA Summary Special instrumented pads were installed at 125 MW pump turbines of Porąbka-Żar in order to assess the results of bearing research and development attempts. Design and instrumentation of the pad and the methods of evaluating important quantities are described in the paper. The research into the influence of hydrostatic pump operation period on bearing performance is also described as the example of the research carried out with an aid of the instrumented pad. 1-2002 TRIBOLOGIA 201 Leszek DĄBROWSKI*, Michał WASILCZUK*, Stanisław LEWANDOWSKI**, * Politechnika Gdańska, Wydział Mechaniczny, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk. **Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA, ul. Pańska 73, 00-832 Warszawa. UKŁADY CHŁODZENIA OLEJU SMARUJĄCEGO ŁOŻYSKA WZDŁUŻNE TURBIN WODNYCH COOLING SYSTEMS FOR LUBRICATING OIL IN THRUST BEARINGS OF WATER TURBINES Słowa kluczowe: hydrodynamiczne łożyska wzdłużne, turbiny wodne, chłodzenie oleju Key-words: hydrodynamic thrust bearing, water turbines, cooling of the oil Streszczenie Straty tarcia w hydrodynamicznych łożyskach wzdłużnych turbin wodnych o wałach pionowych są na tyle duże, że zazwyczaj konieczne jest wymuszone chłodzenie oleju smarującego. W wielu maszynach chłodzenie realizowane jest jeszcze za pomocą chłodnicy wodnej umieszczonej w zbiorniku oleju. Współcześnie wewnętrzne układy chłodzenia często zastępuje się układami zewnętrznymi z wymuszonym obiegiem wody i oleju. Wymuszony obieg oleju i zastosowanie nowoczesnych płytowych wymienników ciepła umożliwia zwiększenie wydajności. W pracy omówiono charakterystyczne cechy wewnętrznych i zewnętrznych układów chłodzenia, a także problemy związane z projektowaniem zewnętrznych układów chłodzenia oraz, na przykładzie układu chłodzenia hydrozespołu nr 2 elektrowni szczytowo-pompowej (esp) Żar, efekty ich stosowania. Recenzent: Jan K. WŁODARSKI Summary Friction losses in hydrodynamic thrust bearings of vertical shaft water turbines are so big that usually forced cooling of the lubricating oil is necessary. Traditionally haet was taken away with the means of water coolers installed inside oil tanks. Nowadays internal cooling systems are often exchanged into external cooling systems with forced flow of both water and oil. Foreed flow of the oil and the application of modern plate heat exchangers enables increase of the output of the system. In the paper characteristic features of external and internal, and problems of designing an efficient trouble free external cooling system are described in the paper. An example of pumped storage power plant is used to illustrate the effects of external cooling systems application. 1-2002 TRIBOLOGIA 215 Jerzy GIRTLER* *Politechnika Gdańska, Wydział Oceanotechniki i Okrętownicwa, ul. Namtowicza 11/12, 80-952 Gdańsk, tel. (O-prefiks-58) 347-24-30, e-mail: jgirtl @ pg.gda.pl. METODA ENERGETYCZNO-CZASOWA OCENY DZIAŁANIA POPRZECZNYCH ŁOŻYSK ŚLIZGOWYCH ENERGY-TIME METHOD OF THE ESTIMATION OF WORK OF SLIDE BEARING Słowa kluczowe: ciepło tarcia, działanie, energia tarcia, łożysko ślizgowe, praca tarcia Key-words: friction heat, work (activity), friction energy, slide bearing, friction work (activity) Streszczenie W artykule zaproponowano interpretację wartościującą działania, które (podobnie jak przedstawione mechanice klasycznej działania Hamiltona i Maupertiusa oraz działanie wynikające ze zmiany pędu ciała) jest rozpatrywane jako wielkość fizyczna o jednostce miary zwanej dżulosekundą [dżul x sekunda]. Przedstawiono oryginalną metodę analizy i oceny działania łożyska ślizgowego z uwzględnieniem jego niezawodności i bezpieczeństwa funkcjonowania. Do uzasadnienia przydatności tak interpretowanego działania zastosowano jednorodny proces Poissona. Proces ten umożliwił skonstruowanie modelu przebiegu pogarszania się działania łożyska z upływem czasu jego funkcjonowania. Modelem tym jest więc proces losowy o jednorodnych i niezależnych przyrostach energii traconej z powodu tarcia oraz wskutek zużycia łożyska. Recenzent: Jan SIKORA Summary The paper presents the suggestion of the quantitative interpretation of operation, which (just like in physics: the operations of Hamilton and Maupertius and the operation issuing from the changes of body momentum) is considered as a physical quantity of the unit of measure: named a joulesecond [joule x second]. It has been also showed that the interpretation of work can be considered as the reliabuity index, and in special cases - as the safety index of bearing's work. To give the grounds for such usabilty of mentioned bearing's work, the homogeneous process of Poisson has been applied. This process has enabled constructing the model of a run of getting worse (decreasing) work of a bearing with the lapse of work time. Tbus, such the model is a random process of homogeneous and independent gains in grows of loss energy as the result of frietion in the bearing and of using it in determined time. 1-2002 TRIBOLOGIA 227 Szymon GRYMEK*, Krzysztof DRUET*, Jacek I. ŁUBIŃSKI* * Katedra Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, Wydział Mechaniczny, Politechnika Gdańska, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk, tel. (O-prefiks-58) 347-19-37. PERSPEKTYWY OBLICZEŃ NEURONOWYCH W INŻYNIERII ŁOŻYSKOWANIA PERSPECTIVES OF NEURAL CALCULATIONS IN BEARING ENGINEERING Słowa kluczowe: tribologia, przewidywanie zużycia, modelowanie tarcia, sztuczne sieci neuronowe Key-words: tribology, wear prediction, friction modelling, artificial neural networks Streszczenie Przedyskutowano zastosowanie sztucznych sieci neuronowych do przewidywania zużycia oraz skomentowano rezultaty takich prób poczynione przez innych badaczy. Stwierdzono potrzebę i możliwość takiego zastosowania. Ukazano błędy popełnione przez innych badaczy. Recenzent: Jerzy GIRTLER Summary Feasibility of artificial neural networks for wear prediction and some results obtained by other researchers are discussed in this paper. analysis of known wear prediction methods in bearing systems (or more generally tribo - systems) reveals the need for continued research in the area. Usability of artificial neural networks over a wide range of applications encourages using them in preliminary stage of data analysis for approximation of wear as a function of parameters and variables describing the bearing system. Papers published on the specific subject are few, yet their presence in important journals (Tribology International, STLE Tribology Transactions) proves the existence of a general interest in the subject. The interdisciplinary character of the task of applying neural networks in tribology brings about a high risk of erroneous actions and misinterpretation of results. A well theory laden approach must be used to eliminate the risk and a possible discouragement to this promising area of research. 1-2002 TRIBOLOGIA 239 Antoni ISKRA*, Krzysztof KULA* *Politechnika Poznańska, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań, tel. (O-prefiks-61) 665-22-07. **Praca zrealizowana w ramach projektu Komitetu Badań Naukowych 9 T12D 035 17. RZECZYWISTE OBCIĄŻENIA ŁOŻYSKA GŁÓWNEGO WYNIKAJĄCE Z DROGI ŚRODKA CZOPA** THE REAL LOADS OF THE MAIN BEARING RESULTING FROM THE JOURNAL CENTRE TRAJECTORY Słowa kluczowe: droga środka czopa, obciążenia rzeczywiste, łożysko główne Key-words: the journal center trajectory, the real loads, the main bearing Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki badań eksperymentalnych i modelowych kształtowania się przebiegu obciążeń w łożyskach wału korbowego. Okazuje się, że próba odtworzenia obciążenia rzeczywistego czopa silnika w całym cyklu pracy na podstawie zmierzonej na silniku rzeczywistym drogi środka czopa prowadzi do bardzo dyskusyjnych wyników. Ponadto przeprowadzone symulacje obciążeń gazowych można zweryfikować, wykonując pomiary przebiegu ciśnień w komorze spalania. Szczególna uwaga została poświęcona wpływowi błędów kształtu czopa i panwi na reakcję filmu olejowego, gdyż jak dowiedziono istnieją ścisłe uzależnienia i warunki, które muszą być spełnione, aby można było uwzględnić niedoskonałości łożysk wału korbowego oraz nierównoległe ustawienie osi czopa względem osi panwi w procesie symulacji obciążeń tak, by wyniki tych symulacji oraz wyznaczone w oparciu o transponowanie trajektorii osi czopa na reakcję filmu olejowego były wzajemnie porównywalne. Recenzent: Jan KICIŃSK1 The paper presents the results of experimental and model investigations on formation of process loads in the crankshaft bearings. It has appeared that the attempt to reconstruct the real load of the engine journal within a complete work cycle on the basis of the trajectory of a journal centre measured for the real engine leads to the very controversial results. Moreover, the performed simulations of the gas loads can be verified by the measurements of the combustion chamber pressures. A special attention has been paid to the effect of the deviations ot the journal and bush form on the oil film reaction because - as it has been proved - there are some precisely determined relations and conditions that should be satisfied in order the crankshaft bearings imperfections and nonparallel positioning of journal and bush axes could be taken into account and the results of such simulations and the results obtained on the basis of the transposition of the journal axe trajectory on the oil film reaction could be comparable. 1-2002 TRIBOLOGIA 253 Jan KICIŃSKI* *Instytut Maszyn Przepływowych PAN, ul. J. Fiszera 14, 80-952 Gdańsk. CHARAKTERYSTYKI STATYCZNE I DYNAMICZNE ŁOŻYSK HYBRYDOWYCH Z PRZEKOSZONYMI PANWIAMI STATIC AND DYNAMIC CHARACTERISTICS OF HYBRID BEARINGS WITH SKEWED BUSHES Słowa kluczowe: łożyska ślizgowe, smarowanie hybrydowe, modelowanie węzłów łożyskowych, analiza komputerowa Key-words: slide bearings, hybrid lubrication, modelling of bearings nodes, computer analysis Streszczenie W pracy przedstawiony został nowy model i program komputerowy do opisu własności statycznych i dynamicznych poprzecznych łożysk ślizgowych z kieszeniami lewarowymi i przekoszonymi panwiami. Przedstawione zostały przykłady obliczeniowe stanowiące ilustrację możliwości tego programu. Przedmiot badań stanowiło wielkogabarytowe łożysko turbinowe. Zamieszczone w pracy przestrzenne rozkłady ciśnienia i zestawione w tabelach charakterystyki statyczne i dynamiczne umożliwiają ocenę wpływu kieszeni lewarowych i przekoszenia panwi dla typowego łożyska pracującego w rzeczywistych warunkach eksploatacyjnych. Recenzent: Antoni NEYMAN Summary A new model and a computer code for description of static and dynamic properties of transverse slide bearings with siphon pockets and skewed bushes are presented in the work. Examples of calculations as illustration of the code capabilities have been presented. The object of investigations was a large turbine bearing. Presented in the paper spatial distributions of pressure and tabulated static and dynamie characteristics enable assessment of the influence of the siphon pockets and skewed bushes for the typical bearing operating in real operational conditions. The results presented in the paper are predominantly an illustration of the capabilities of a new model and the accompanying computer code IZOSLEW for advanced analysis of bearings with siphon pockets and skewed bushes. Capabilities of such a research tool can be of paramount importance on bearings nodes diagnostics as well as in the design of new bearings. Combination of the possibilities of arbitrary location of particular oil wedges in the clearance space and the modeling of the shape of the siphon pocket and bushes skeweness lays out interesting chances for more reliable description of the properties of slide bearings. 1-2002 TRIBOLOGIA 267 Paweł KRASOWSKI* * Katedra Podstaw Techniki, Akademia Morska, 81-225 Gdynia, ul. Morska 83, e-mail:pawkras @ wsm.gdynia.pl SIŁY TARCIA I ICH SKŁADOWE W POPRZECZNYM ŁOŻYSKU ŚLIZGOWYM FRCTION FORCES AND THEIR COMPONENTS IN A SLIDE BEARING Słowa kluczowe: łożysko walcowe, siła tarcia, lepkość zależna od ciśnienia i indukcji magnetycznej Key-words: slide bearing, friction forces, oil viscosity - pressure and magnetic field relations Streszczenie W niniejszej pracy przeprowadzono analizę numeryczną wpływu zmiennej lepkości dynamicznej newtonowskiego czynnika smarującego, zależnej od ciśnienia i stałego pola magnetycznego, na wartość siły tarcia poprzecznego walcowego łożyska ślizgowego o nieskończonej długości. Wykorzystano rozwiązanie analityczne nieliniowego zmodyfikowanego równania Reynoldsa, uwzględniającego wspomniane zmiany lepkości. W szczególności przedstawiono przykład numeryczny wyznaczania siły tarcia i składowe tej siły pochodzące od gradientu ciśnienia hydrodynamicznego (przepływ Poiseuille'a) i od prędkości wirowania czopa (przepływ Couette'a). Recenzent: Antoni NEYMAN Autor składa podziękowania prof. dr hab. inż. Krzysztofowi Wierzcholskiemu za cenne wskazówki i pomoc w opracowaniu referatu. Summary Present paper shows the effect of variable oil viscosity dependence of the pressure and magnetic induction field on operating parameters i.e. friction forces and their components in a slide journal bearing. Friction force consists of the two components, first representing Poiseuille flow and second representing Couette flow. A modified form of Reynolds equation, which is presented in this paper shows the case, when variable oil viscosity depends both on pressure and the magnetic induction. In the considerations newtonian oil properties are taking into account. 1-2002 TRIBOLOGIA 279 Karol KRZEMINSKI* *Politechnika Warszawska, ul. Nowowiejska 24,00-665 Warszawa, tel. (O-prefiks-22) 660-75-12. NOŚNOŚĆ ŁOŻYSK POROWATYCH Z TULEJAMI O GRADIENTOWYM ROZKŁADZIE WŁAŚCIWOŚCI BEARING LOAD CARRING CAPACITY OF POROUS BEARINGS OF THE GRADIENT BUSHES Słowa kluczowe: nośność łożysk, tuleje porowate, gradientowy rozkład przepuszczalności Key-words: bearing capacity, porous bushes, gradient permeability distribution Streszczenie W pracy przedstawiono nowe konstrukcje tulei porowatych o gradientowym rozkładzie przepuszczalności w kierunku osiowym i obwodowym. Przeprowadzone obliczenia teoretyczne rozkładu ciśnienia w łożyskach z tulejami o gradientowym rozkładzie przepuszczalności wykazały znaczący wzrost nośności tych łożysk w stosunku do łożysk z tulejami izotropowymi dotychczas produkowanymi ze standardowych proszków żelaza. Recenzent: Jan SIKORA Summary The new design for porous bushes with the gradient permeability distribution in the longitudinal and the peripheral direction has been presented. The elaborated theoretical calculations of pressure distribution in bearings with bushes of the gradient permeability distribution have demonstrated conciderable increase in bearing capacity relative to bearings with the hither to produced isotropic bushes, made of conventionale standard sintered iron powder. The bushes with the gradient permeability distribution in the axial direction are constituted from two layers of fine powders, of the grain diameter less than 0,05 mm placed in the middle neighborhood of the bush faces and the middle layer, made up coarser grains of diameter 0,1 Ł d ŁO,15 mm. The bushes of the peripheral gradient included segments made up of fine powder on the periphery in the selected places where the maximum pressures in the lubricating film occur. 1-2002 TRIBOLOGIA 287 Czesław KUNDERA* *Katedra Pojazdów i Sprzętu Mechanicznego Politechniki Świętokrzyskiej, al. 1000-lecia Państwa Polskiego 7, 25-314 Kielce, tel. (O-prefiks-41) 34-245-31. WYBRANE PROBLEMY DYNAMIKI BEZSTYKOWEGO USZCZELNIENIA CZOŁOWEGO SOME PROBLEMS OF DYNAMIC OF NON-CONTACTING FACE SEAL Słowa kluczowe: uszczelnienie czołowe, dynamika Key-words: face seal, dynamics Streszczenie W pracy analizowana jest dynamika bezstykowego uszczelnienie czołowego. Przedstawiono opis kinematyki oraz nieliniowy model dynamiki dla uszczelnienia z dwoma pierścieniami zamocowanymi podatnie i wykonującymi ruch obrotowy. Pokazano siły i momenty hydromechaniczne, zawierające składniki sprzęgające równania ruchu. Analizę składników sprzęgających drgania kątowe z drganiami osiowymi (i na odwrót) przedstawiono na przykładach drgań jednego pierścienia podatnie zamocowanego, nie wykonującego ruchu obrotowego, który tworzy parę uszczelniającą z drugim pierścieniem sztywno zamocowanym na wirującym wale z prędkością kątową - v2 = const. Dodatkowo w obliczeniach przyjęto, że pierścień obracający się posiada stałe przekoszenie względem osi obrotu gr = const oraz wykonuje przemieszczenia wzdłuż osi obrotu, czyli ma tzw. „bicie” osiowe. Tak opisana kinematyka ruchu pierścieni odpowiada uszczelnieniu typu FMS. Ruch tego pierścienia jest wymuszeniem kinematycznym drgań pierścienia podatnie zamocowanego. W przykładach obliczeniowych ograniczono się do stanów bliskich utraty stabilności. Stwierdzono, że dla zadanej (stałej) prędkości kątowej i przy względnie dużych amplitudach wymuszenia kątowego oraz osiowego, składniki sprzęgające drgania pierścienia podatnie zamocowanego, odgrywają istotną rolę i decydują o stabilności ruchu. Wynika to ze wzrostu wartości siły i momentów hydromechanicznych. Zdefiniowane w niniejszym artykule sprzężenia mogą być wykorzystanej w analizie dynamiki innych układów hydromechanicznych, np. wzdłużnych łożysk ślizgowych. Recenzent: Jan KICIŃSKI Summary The paper deals with a dynamic analysis of a non-contacting seal. The kinematics of motion and the equations of dynamics of the face seal with two rotating and flexibly mounted rings are presented. Hydrodynamic force and moments containing coupling elements of the equation of motion are also shown. The analysis of the elements cross-coupling the angular and axial vibrations is based on the vibrations of a single non-rotating flexibly mounted ring (stator) in the FMS seal. It is assumed that in the FMS seal model the other ring (rotor) rig idiy attached to the shaft rotating with an angular yelocity, has constant misalignments in relation to the axis of rotation and a displacement along the axis of rotation. The motion of this ring excites vibrations of the flexibly mounted stator. The calculation examples refer oniy to states close to the loss of dynamic stability. It was found that for a required (constant) shaft speed and at relatively large amplitudes of angular or axial excitation, the elements coupling the vibrations the flexibly mounted ring play an important role and affect the motion stability. This results from an increase in the value of the hydromechanical face and moments. The couplings defined in this paper can be applied to the analysis of the dynamics of other hydromechanical systems, e.g. axial slide bearings. 1-2002 TRIBOLOGIA 299 Monika KWACZ*, Zygmunt RYMUZA*, Zbigniew KUSZNIEREWICZ** * Politechnika Warszawska, Wydział Mechatroniki, Zakład Mechaniki Stosowanej, ul. Chodkiewicza 8, 02-525 Warszawa, e-mail: monika.kwacz @ wprost.pl **Politechnika Warszawska, Wydział Mechatroniki, Instytut Mikromechaniki i Fotoniki, ul. Chodkiewicza 8, 02-525 Warszawa, e-mail: kup_ryz @ mech.pw.edu.pl PROGNOZOWANIE OPORÓW TARCIA W FAZIE ROZRUCHU W MIKROŁOŻYSKU ŚLIZGOWYM POLIMEROWYM PREDICTING OF FRICTIONAL RESISTANCES DURING STARTING PERIOD IN JOURNAL POLYMERIC MICROBEARING Słowa kluczowe: mikrołożysko polimerowe, rozruch łożyska, tarcie Key-words: polymeric journal microbearing, starting process, friction Streszczenie W pracy opisano proces rozruchu w mikrołożysku ślizgowym polimerowym o czopie i panewce wykonanych z polimeru. Przedstawiono model kontaktu dwóch rzeczywistych powierzchni polimerowych uzyskanych przy mikroskopu sił atomowych (AFM) oraz model ścinania przy obecności siły stycznej (tarcia). Opisano program symulacyjny i przedstawiono wyniki obliczeń porównując je z wynikami badań tarcia w fazie rozruchu takich łożysk. Recenzent: Antoni NEYMAN Summary The process of starting phase in a journal połymer-on-połymer microbearing is described. The model of contact of two reallistic surfaces obtained using Atomic Force Microscopy (AFM) and the model of shearing under tangential load (friction force) is discussed. The simulation computer program is presented together with the results of computations as compared with the results of experimental studies of frictional behaviour of such bearings during starting phase (transition from standstill to sliding). 1-2002 TRIBOLOGIA 315 Donat LEWANDOWSKI*, Michał KRĘPSKI* *Instytut Obrabiarek i Technologii Budowy Maszyn, Politechnika Łódzka, ul. Żwirki 36, 90-924 Łódź, tel. (042) 631-22-93. AEROSTATYCZNE ŁOŻYSKA STOŻKOWE MOCOWANE PODATNIE - KONSTRUKCJA I WŁAŚCIWOŚCI AEROSTATIC CONE BEARINGS FASTENED FLEXIBLY - CONSTRUCTION AND PROPERTIES Słowa kluczowe: łożyska aerostatyczne, łożyska mocowane podatnie, kompensacja odkształceń eksploatacyjnych, kompensacja błędów wykonawczych, wysokoobrotowe elektrowrzeciono, masywne wrzeciono, szlifowanie otworów Key-words: aerostatic bearings, bearings fastened flexibly, compensation of exploitational deformations, compensation of executive errors, high-speed electro-spindle, solid spindle, internal grinding Streszczenie Opisano problemy związane z układem wrzecionowym pracującym z bardzo wysokimi prędkościami obrotowymi. Zaprezentowano oryginalne opatentowane rozwiązanie układu wrzecionowego z aerostatycznymi łożyskami mocowanymi podatnie, które zostało zastosowane m.in. w elektrowrzecionach szlifierskich pracujących z prędkościami do 180 000 obr./min. Recenzent: Olgierd OLSZEWSKI Summary In the paper, the problems with spindle unit working high with rotational speed were described. The original, patented construction of spindle unit with aerostatics cone bearings fastened flexibly, applied in the grinding elektrospindles with rotational speed 180 000 rpm, was presented. 1-2002 TRIBOLOGIA 329 Donat LEWANDOWSKI*, Michał KRĘPSKI* *Instytut Obrabiarek i Technologii Budowy Maszyn, Politechnika Łódzka, ul. Żwirki 36,90-924 Łódź, tel. (O-prefiks-42) 631-22-93. ZASTOSOWANIE STOŻKOWYCH ŁOŻYSK AEROSTATYCZNYCH MOCOWANYCH PODATNIE APPLICATION OF THE AEROSTATIC CONE BEARINGS FASTENED FLEXIBLY Słowa kluczowe: łożyska aerostatyczne, łożyska mocowane podatne, kompensacja odkształceń eksploatacyjnych, kompensacja błędów wykonawczych, wysokoobrotowe elektrowrzeciono, masywne wrzeciono, szlifowanie otworów, rozrywarka ściernic, układ wrzecionowy szlifierki do wałków Key-words: aerostatic bearings, bearings fastened flexibly, compensation of exploitational deformations, compensation of executive errors, high-speed electrospindle, solid spindle, internal grinding, machine to burst grinding wheels, spindle unit of cylindrical grinding machine Streszczenie Zaprezentowano konstrukcje, w których zastosowano oryginalne opatentowane rozwiązanie układu wrzecionowego z aerostatycznymi łożyskami mocowanymi podatnie. Łożyska te znalazły zastosowanie m.in. w elektrowrzecionach szlifierskich pracujących z prędkościami do 180 000 obr./min, we wrzecienniku ściernicy szlifierki do wałków, we wrzecienniku skręcanym z podzespołów (bez klasycznego tulejowego korpusu) oraz w rozrywarce małogabarytowych ściernic. We wszystkich konstrukcjach łożyska wykazały swoją przydatność. Recenzent: Olgierd OLSZEWSKI Summary The bearing were successfully applied in the grinding electrospindles, the velocity of which were 180 000 rpm; in the headstock of grinding wheel of cylindrical, plunge grinder; in the modular construction of headstock (with no traditional sleeve body); in the grinding wheel testing device (for bursting small-dimensional grinding wheels). In every construction the aerostatic cone bearing showed high level of usability. 1-2002 TRIBOLOGIA 341 * Politechnika Gdańska, Wydział Oceanotechniki i Okrętownictwa, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk, e-mail: wlitwin @ pg.gda.pl Wojciech LITWIN* BADANIA POLIMEROWYCH ŁOŻYSK ŚLIZGOWYCH WAŁU ŚRUBOWEGO MAŁEJ JEDNOSTKI PŁYWAJĄCEJ TESTS ON WATER LUBRICATED MAIN SHAFT BEARING OF SMALL SHIPS Słowa kluczowe: tribologia, łożyskowanie, wały śrubowe Key-words: tribology, bearings, ship main shaft bearings Streszczenie Referat prezentuje założenia oraz wyniki wstępnych badań teoretycznych i eksperymentalnych smarowanych wodą polimerowych łożysk ślizgowych wału śrubowego małej jednostki pływającej. Głównym problemem badawczym jest wyjaśnienie czy w smarowanych wodą panwiach wału śrubowego możliwe jest uzyskanie stabilnego smarowania hydrodynamicznego. Autor przedstawia model obliczeń teoretycznych oraz specjalnie zaprojektowane i wykonane stanowisko do badań eksperymentalnych. Recenzent: Wiesław KANIEWSKI Summary The matters under discussion there are problems connected with main shaft bearings of smali ships. In first part there are presented initial results of research work of coefficient of friction. Tests were done on original unit with main shaft, propeller, bush and two water-lubricated bearings. In second part there are graphs (graph. 3-7) of pressures, results of numeric calculations for water lubricated bearings. In last part author describe structure of new designed test stand. Idea of testing was accepted by fame firm TENMAT. They send bearing material for free. Description of test stand. Test stand is assembled from few main parts: Main shaft with power transmission system. Main shaft is made from stainiess steal. Working part (cooperating with bearing) have dimension 100 and in lenght 700 mm. Power transmission system is assembled with electric DC engine together with unit for changing rotation speed (0-1000 1/min.). Bearing unit. Bearing bush is 300 mm long. Across bearing we are able to pass water (salt see water) under various flow and pressure (max 6 bar). Load is static but we plan to add a unit for dynamic load. Measurement unit. We have wide measurement possibilities. We are using computer with analog input card for data recording; Measurement of work conditions: Rotation speed, Load. Water pressure and flow. Measurement results. Pressure of water (hydrodynamic or hydrostatic) in every place between shaft and bearing. It is possible because we are able to move bearing along the shaft - pressure pick-up is mounted inside shaft. Location of the shaffs center (shaft trajectory). 1-2002 TRIBOLOGIA 351 Marcin ŁUCZAK* * Instytut maszyn Przepływowych PAN, ul, J. Fiszerw 14, 80-952 Gdańsk BADANIA WPŁYWU IMPERFEKCJI PANWI (ZUKOSOWANIA) NA WŁASNOŚCI DUŻEJ MASZYNY ENERGETYCZNEJ INVESTIGATIONS OF THE INFLUENCE OF BEARING BUSH IMPERFECTIONS (SKEWNESS) ON THE PROPERTIES OF A LARGE POWER ENGINEERING OBJECT Słowa kluczowe: łożyska ślizgowe, diagnostyka techniczna, film smarny Key-words: slide bearings, technical diagnostics, lubrication film Streszczenie Niniejsza prezentacja przedstawia fragment prac mających na celu ocenę wpływu zukosowania panwi na własności dynamiczne układów wirnik-łożyska. W pracy przedstawiono wyniki badań wpływu zukosowania panwi na parametry dynamiczne turbozespołu 13K215. Wykonano serie obliczeń dla zakresu prędkości obrotowej wirnika od 1000 do 3200 obr./min. Wyznaczono maksymalne wartości kąta zukosowania w płaszczyznach pionowej i poziomej dla każdej z 11 wartości prędkości obrotowej ze względu na minimalną grubość szczeliny smarnej. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że zukosowanie panwi nie wywiera znaczącego wpływu na drgania względne łożysk, a zwłaszcza bezwględne całej maszyny. Recenzent: Jerzy GIRTLER Summary The present work is a part of a wider spectrum of works aimed at assessment of the influence of bush skewness on the dynamical properties of rotor-bearings systems. In the paper presented are results of investigations of the influence of the bush skewness on the dynamical parameters of 13K215 turboset. Performed have been series of calculations for the range of rotor rotational velocity from 1000 to 3200 rev/min. Determined have been maximum values of the skewness angle in a vertical and horizontal planes for each of 11 values of rotational velocity with respect to a minimum thickness of the lubrication słot. As a result of conducted analysis it has been concluded that the bush skewness has no significant influence on the relative vibrations of bearings as well as the absolute vibrations of the whole machine. 1-2002 TRIBOLOGIA 365 Drażen ŹIVKOVIĆ* * Faculty ofElectical engineering, Mechanical engineering and Naval architecture (FESB), R.Boskovića bb, Split, Croatia. THE INFLUENCE OF HOT-CRACK AND SHOT-PEENING ON FATIQUE BEHAVIOR OF BUTT-WELDED JOINT FROM 5083 ALUMINUM ALLOY WPŁYW PĘKNIĘĆ SPAWALNICZYCH ORAZ OBRÓBKI ŚRUTOWANIEM NA WYTRZYMAŁOŚĆ ZMĘCZENIOWĄ SPOINY CZOŁOWEJ ELEMENTÓW ZE STOPU ALUMINIUM 5083 Key-words: welded joint, crater hot-crack, fatique strength, shot-peening, aluminum alloy 5083 Słowa kluczowe: połączenie spawane, pęknięcie spawalnicze, wytrzymałość zmęczeniowa, śrutowanie, stop aluminium 5083 Summary There are lot of data about fatigue properties of high-strength aluminum alloys in the literature. Usually published data refer to mechanical properties of welded joints without defects. This article treats the influence of crater hot-crack and shot-peening on the fatique behavior of aluminum alloy 5083 welded joints. The research results show the considerable influence of crater hot-cracks on fatique behavior of butt welded joints from aluminum alloy 5083. The welded specimens with crater hot-crack have 60-70% reduction in fatique strength at lO6 cycles compared to welded joints without welding defects. Similarły the results of shot-peening tests show the essentiality increase of fatigue strength. The fatigue strength increases for about 60% (lO5), and 90% (lO6) respectively. That means the fatique strength of but welded joint with crater hot-crack is 40% Iower compearing to fatique strength ofthe weid without cracks [L. l]. Recenzent: Waldemar TUSZYŃSKI Streszczenie W literaturze spotyka się dużą liczbę danych na temat zmęczenia stopów aluminium o wysokiej wytrzymałości. Zwykle jednak publikacje dotyczą właściwości mechanicznych połączeń spawanych bez defektów. Niniejszy artykuł dotyczy wpływu pęknięć spawalniczych w spoinie oraz obróbki śrutowaniem na wytrzymałość zmęczeniową czołowo spawanych połączeń elementów ze stopu aluminium 5083. Wyniki badań wykazują znaczny wpływ pęknięć spoiny - powodują one obniżenie jej wytrzymałości zmęczeniowej o 60-70% (106 cykli) w porównaniu z sytuacją braku takich defektów. Wykazano, że śrutowanie spoiny z pęknięciem spawalniczym pozwala na polepszenie jej wytrzymałości zmęczeniowej o 60% (105 cykli) i 90% (106 cykli). Oznacza to, że po śrutowaniu wytrzymałość zmęczeniowa spoiny czołowej, w której stwierdzono pęknięcie, jest 40% mniejsza od wytrzymałości spoiny bez takich defektów [L. l].

Spis treści:

• Adam Barylski - Energy-consuming of the flat surfaces of ceramic parts
• Mariusz Dutkiewicz, Wojciech Radulski, Grzegorz Żelek -Dynamic analysis of steam turbines in the industrial point of view
• Stanisław Laber, Alicja Laber - Lubricity properties changes estimation of engine oils modified with molybdenum based preparation
• Artur Maciąg, Wiesław Olszewski - Influence of using time of the motor oil on lubricating film resistance and frictional resistance
• Ryszard Marczak - Identifying the state of a tribological process analysing its acoustic emission
• Anna Matuszewska, Marian Grądkowski, Marian Szczerek - Influence of active elements of AW/EP additives on the strength of surface and boundary layer
• Andrzej Miszczak - Numerical solution of pressure distribution for turbulent flow of ferrofluid in journal bearing gap
• Jan Monieta - Analysis of failures of crankshaft bearings of the marine diesel engines type AL
• Antoni Neyman - Ecological aspects of lubrication
• Stanisław Nosal, Jan Grzeskowiak - The influence of some selected factors on the course of runningin of cast iron sliding connections
• Włodzimierz Ochoński - Application of magnetic fluids in bearing systems
• Artur Olszewski - Fluid film in ceramic bearings
• Andrzej Pałżewicz - Measurements of the thickness of oil films, which coyered yertical steel surfaces having definite roughness
• Ewa Pawelec, Jolanta Drabik, Janusz Janecki - Fatigue live of bearing lubricated with non-toxic grease
• Witold Piekoszewski - Testing of friction in metal-polimer pair
• Witold Piekoszewski, Marian Szczerek, Marek Wiśniewski - Fricrion in lubricated conformal and non-conformal contact
• Anna Prońska - Determination of stiffness and damping coefficients from the bearings-based model of labyrinth sealings in the 13k215 turboset
• Ryszard Przybył - Relationships between properties of a hydrostatic journal bearing and its number of pockets
• Piotr M. Przybyłowicz - Drgania samowzbudne łożyska ślizgowego z panwią dzieloną sterowaną piezoelektrycznie
• Andrzej Raczyński - Specific problems of bearing arrangment with miniature ball bearings
• Wojciech Radulski, Romuald Karpiuk, Mariusz Dutkiewicz, Piotr Ostrowski, Olgierd Olszewski - New design of bearing for application in retrofit and seryice activity
• Józef Rybczynski - Estimation of dynamic condition of rotating machine on the ground of trajectories of bearing journals
• Jan Senatroski - Estimation of mineral abrasive particle influence on wear of lubricated sliding pairs
• Jan Sikora - Analysis of influence of relatiye bearing length on fatigue load of journal bearing lining
• Bogusław I. Siwek, Rafał Gawarkiewicz - Algorithm of the linear wear calculation on base of geometrical data of the flat slide surface
• Zbigniew Starczewski - Effect of mutual position of bearing shells in journal bearings with non-circular contour on self-excited vibration of the rotor
• Stanisław Strzelecki - Oil film pressure and temperature distribution of tilting 5-pad journal bearing
• Michał Styp-Rekowski - Special rolling bearings as alternatiye for typical bearings
• Włodzimierz Sułek, Tomasz Wasilewski - Tribological properties of lubricants, which are containing alkyl polyglycosides
• Włodzimierz Sułek, Anita Bocho-Janiszewska - Antiseizure properties of copper, zinc and manganese 8-hydroxyquinolinates in the lithium grease
• Krzysztof CH. Wierzcholski - Numerical view of pressure capacity and compressiye stress in human hip joint gap

Spis treści:

• Profesor dr inż. Zbigniew Lawrowski
• Jan Burcan, Anna Sławińska - Dynamic characteristics of passive axial magnetic bearings
• Dymitry Capanidis - Evaluation of the degradation of polyoxymethylene (pom) occurring during its friction against steel
• Ryszard Czarny, Krzysztof Biernacki - Investigation of tribological properties of grease compounds with MoS₂ and PTFE
• Krzysztof Dudek, Wojciech Wieleba - The measurement of temperature during friction of polymer materials against steel
• Donizy Dudek, Stanisław Krawiec, Franciszek W. Przystupa, Tomasz Zając - Slide-rotating bearing research of the track chain supporting wheel
• Marek Gawliński, Janusz Rogula - Determination of adhesion component of friction coefficient for rubber-steel pair
• Zbigniew Gnutek, Janusz Rogula - Thermodynamics description of an elementary dry friction behaviour
• Jan Guzik - Measurement's standardization of the lubricating oils antifrictional properties
• Czesław Kajdas, Mohamed al-Nozili - Antiwear characteristics and tribochemical reactions of aliphatic esters
• Czesław Kajdas, Krystyna Kardasz, Ewa Kędzierska - Effectiveness of selected polyhydroxyl alcohols esters of mono and dicarboxylic acid as lubricity additiyes
• Andrzej Kaźmierczak - The results analysis of piston rings part with antiwear coating tests done by roller - block stand
• Adam Kleszczynski - Friction aspects of modification of layer polyamide-steel composites
• Stanisław Krawiec, Tadeusz Leśniewski - The influence of the shell material on the efficiency of lubrication in a journal bearing
• Czesław Kusiak - Analysis of interaction forces between solid surfaces under sliding friction
• Wiesław Leszek - Technical practice in progress of tribology
• Janusz Lubas - Influence of technological forming two components surface layers on conditions of friction in slide bearing
• Ryszard Marczak - Surface layer. contemporary knowledge and directions of future investigations
• Remigiusz Michalczewski, Witold Piekoszewski, Marian Szczerek - Tribological investigation of antiwear coatings under extreme-pressure conditions
• Antoni Neyman - Conditions of the fretting as surface degradation process
• Ewa Pawelec, Jolanta Drabik, Janusz Janecki - Friction-wear characteristics of the steel-steel system lubricated with non-toxic grease
• Marcin Przedlacki, Czesław Kajdas - The tribological properties of cyclophosphazene lubricants x-1p and x-100 in steel/steel and steel/aluminum contacts
• Jan Sadowski - Thermodynamic aspects of tribologic processes
• Marian Szczerek, Waldemar Tuszyński - A method for assessing performance of automotiye gear oils
• Stanisław F. Ścieszka - Synergism in tribological processes
• Wiesław Zwierzycki, Arkadiusz Stachowiak, Tomasz Rochatka - Wear's prognosis of sliding pairs working in active enyironments - general approach

1-2002 TRIBOLOGIA 7 PROFESOR DR INŻ. ZBIGNIEW LAWROWSKI W 2002 roku mijają 52 lata pracy naukowej Profesora Zbigniewa Lawrowskiego, wybitnego uczonego, tribologa, znakomitego nauczyciela akademickiego. Działalność naukowa i dydaktyczna Profesora związana jest nieprzerwanie od roku 1950 z Politechniką Wrocławską. W roku 1962 Zbigniew Lawrowski uzyskał stopień naukowy doktora nauk technicznych, a w 1968 r. powołany został na stanowisko docenta. W 1989 r. uzyskał tytuł profesora. Pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji organizacyjnych, między innymi: w latach od 1968 do do 1981 funkcję zastępcy dyrektora instytutu ds. dydaktyki i kształcenia kadr, a w latach 1987--1990 funkcję prodziekana Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej. W latach od 1975 do 1978 pełnił odpowiedzialną i trudną funkcję dyrektora filii Politechniki Wrocławskiej w Wałbrzychu, przyczyniając się do jej rozbudowy i modernizacji, głównie w zakresie tworzenia laboratoriów dydaktycznych. Profesor Zbigniew Lawrowski zawsze odznaczał się inicjatywą i dużym zaangażowaniem w pracach na rzecz środowiska naukowego i najbliższych współpracowników. W latach 1973-1978 był wiceprzewodniczącym Polskiego Komitetu Techniki Smarowniczej, a w latach 1978-1983 Przewodniczącym Podkomitetu Tribologii NOT. Był członkiem korespondentem International Tribology Councii (1978-1983). Jest członkiem Sekcji Podstaw Eksploatacji Komitetu Budowy Maszyn PAN. Działalność naukowo-badawcza Profesora Zbigniewa Lawrowskiego w okresie 50-letniej pracy zawodowej skupiała się wokół tribologii i podstaw konstrukcji maszyn. Oryginalne prace to zmodernizowane układy centralnego smarowania maszyn roboczych na zamówienie CBKM--Bytom, opracowanie podstaw klasyfikacji i doboru materiałów łożyskowych, badania nad mechanizmem samosmarowania łożysk porowatych i określenie obszarów ich stosowalności oraz opracowanie zasad doboru materiałów na szybko zużywające się elementy maszyn. Profesor Lawrowski prowadził wieloletnią współpracę z zagranicą, między innymi z THT TWENTE (Holandia), Technische Universitat w Magdeburgu, Bergakademie we Freiburgu oraz VUT w Brnie. Dorobkiem działalności naukowo-badawczej Profesora jest ponad 100 prac autorskich i współautorskich w wydawnictwach krajowych i zagranicznych. Spośród nich należy wyróżnić 2 książki i 5 skryptów. Profesor Lawrowski wyróżnia się ogromnym dorobkiem w zakresie kształcenia kadr naukowych - wypromował 12 doktorantów, a wielu Jego wychowanków obroniło prace habilitacyjne. Dowodem szacunku i uznania dla Jego osiągnięć są liczne odznaczenia i nagrody, wśród których najważniejsze to: Krzyż Kawalerski i Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej oraz tytuł Zasłużony Obywatel Wałbrzycha. Życzenia dalszych sukcesów naukowych składają uczestnicy XXV Szkoły Tribologicznej oraz Rada Programowa i Redakcja TRIBOLOGII 1-2002 TRIBOLOGIA 791 Jan BURCAN* Anna SŁAWIŃSKA* * Politechnika Łódzka, ul. Stefanowskiego 1/15, 90-924 Łódź, Zakład Geometrii Wykreślnej i Rysunku Technicznego. CHARAKTERYSTYKI DYNAMICZNE MAGNETYCZNYCH PASYWNYCH ŁOŻYSK WZDŁUŻNYCH DYNAMIC CHARACTERISTICS OF PASSIVE AXIAL MAGNETIC BEARINGS Słowa kluczowe: nośność, łożysko pasywne, współczynnik sztywności, współczynnik tłumienia, magnesy ziem rzadkich Key-words: load carrying ability, passive bearing, stiffness coefficient, damping coefficient, rare earth magnets Streszczenie Uzyskanie porównywalnej nośności łożysk magnetycznych z łożyskami ślizgowymi wymaga odpowiedniego doboru cech konstrukcyjnych łożysk magnetycznych. Własne badania modelowe wykazały ścisłą zależność nośności, sztywności i właściwości tłumienia drgań łożyska od jego cech konstrukcyjnych. Przedmiotem badań są łożyska pasywne wzdłużne jednostronne i dwustronne. Pracują one bez styku powierzchni roboczych. Jedynym tarciem jest brodzenie wirujących części w otaczającej atmosferze. Głównymi parametrami łożyska magnetycznego są nośność i sztywność oraz zdolność tłumienia drgań generowanych w czasie pracy łożyskowanego wału. Badania przeprowadzono na istniejącym w Zakładzie Geometrii Wykreślnej i Rysunku Technicznego stanowisku do badań modelowych łożysk magnetycznych. Podczas badań określono charakterystyki dynamiczne nośności i tłumienia łożysk w funkcji cech konstrukcyjnych łożyska. Drgania obracającego się wirnika mogą być wywołane wychyleniem początkowym xq z jego położenia równowagi lub zmianą sił działających na wirnik. Recenzent: Zbigniew LAWROWSKI Summary Obtaining the load carrying ability of magnetic bearings comparable with slide bearings' load carrying ability requires the proper choice of design features of the magnetic bearings. The results of model testing show the dependence between load capacity, stiffness, bearing's ability to damp vibrations on the bearing's design features. The objects of the research are single and double acting passive magnetic bearings. They work without any contact between working surfaces. The only loss is fording of rotating elements in the surrounding atmosphere. The main parameters of a magnetic bearing are the load carrying ability, stiffness and the ability to damp vibrations. The investigation was carried out on the stand for model testing magnetic bearings existing in the Division of Descriptive Geometry and Engineering Drawing. The research focused on the dynamic characteristics of the carrying load ability and damping depending on the design features of the bearing. 1-2002 TRIBOLOGIA 801 Dymitry CAPANIDIS* * Politechnika Wrocławska, Instytut Konstrukcji i Ekploatacji Maszyn, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław. OCENA DEGRADACJI POLIOKSYMETYLENU (POM) ZACHODZĄCEJ PODCZAS JEGO TARCIA PO STALI EVALUATION OF THE DEGRADATION OF POLYOXYMETHYLENE (POM) OCCURRING DURING ITS FRICTION AGAINST STEEL Słowa kluczowe: polioksymetylen (POM), tarcie, degradacja polimeru Key-words: polyoxymethylene (POM), friction, degradation of polymer Streszczenie Przedmiotem badań była degradacja polioksymetylenu (POM) zachodząca podczas tarcia POM po stali oraz ocena jej wpływu na właściwości tribologiczne tego polimeru. Degradacja POM związana jest z niszczeniem (rozrywaniem) makrocząsteczek (łańcuchów) w warstwie wierzchniej polimeru. Powoduje ona zmianę własności fizykomechanicznych polimeru i związaną z tym jego mniejszą odporność na zużywanie podczas tarcia. Badaniom poddano kopolimer POM produkcji Z.A. Tarnów--Mościce SA, o nazwie handlowej Tarnoform 300, który współpracował w warunkach tarcia technicznie suchego ze stalą 45 przy różnych wartościach nacisku jednostkowego i prędkości poślizgu. Ocenę degradacji POM dokonywano pośrednio - wykorzystując zależność między lepkością roztworu polimeru i jego średnią masą cząsteczkową. Pomiary średniej masy cząsteczkowej obejmowały polimer wyjściowy do badań oraz produkty zużycia pochodzące z tarcia tego polimeru po stali. Wyniki tych badań wykazały, że oprócz fizykomechanicznej destrukcji POM istotne znaczenie dla procesu tarcia i zużywania tego polimeru ma jego termiczna degradacja. Recenzent: Zbigniew LAWROWSKI Summary The paper discusses the degradation process of polyoxymethylene POM bearing against steel and evaluation of all its impacts on the tribological properties of the polymer. The degradation of POM is a result of the breakage process occurring in macromolecules (chains) of the polymer surface layer. This process changes physical and chemical properties of the polymer and, consequently, reduces its resistance to wear during friction. The testing was carried out with POM copolymer manufactured by Z.A. Tarnów Moscice (trade name Tarnoform) bearing under conditions of dry technical friction against medium carbon steel (grade 45) at different unit loading and speed. The evaluation of degradation was done indirectły using a relationship between the viscosity of the polymer solution and its medium molecular mass. Measurements of the medium molecular mass included both the tested polymer and products of wear. The results of experiments confirm that the thermal degradation of POM polymers is equally important as physical and mechanical degradation when assessing the friction and wear processes in POM polymers. 1-2002 TRIBOLOGIA 811 Ryszard CZARNY*, Krzysztof BIERNACKI* * Politechnika Wrocławska, Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, Zakład Podstaw Konstrukcji Maszyn i Tribologii, ul. Łukasiewicza 7/9, 50-370 Wrocław. BADANIA WŁAŚCIWOŚCI REOLOGICZNYCH KOMPOZYCJI SMARÓW PLASTYCZNYCH Z WYPEŁNIACZAMI MoS2 I PTFE INVESTIGATION OF TRIBOLOGICAL PROPERTIES OF GREASE COMPOUNDS WITH MoS2 AND PTFE Słowa kluczowe: smar plastyczny, wypełniacze, reologia Key-words: grease, fillers, rheology Streszczenie Praca poświęcona jest badaniom nad właściwościami reologicznymi smarów plastycznych: litowego i bentonitowego, do których wprowadzono w charakterze wypełniaczy sproszkowany PTFE oraz MoS2. Do badań doświadczalnych nad powstałymi w ten sposób kompozycjami wykorzystano reometr rotacyjny. Przeprowadzone badania wykazały, że zarówno proszek PTFE, jak też MoS2 wpływają na właściwości reologiczne powstałych kompozycji smarowych. Dwusiarczek molibdenu wprowadzony do smaru litowego, w miarę wzrostu jego udziału procentowego w masie smaru, powoduje spadek naprężeń stycznych. Natomiast proszek PTFE praktycznie nie wpływa na wartość naprężenia stycznego powstałej kompozycji smarowej. Wypełniacze te inaczej wpływają na właściwości reologiczne smaru bentonitowego. Dodatek proszku PTFE i MoS2 spowodował wzrost naprężenia stycznego w kompozycji smarowej, przy czym wzrost tego naprężenia jest wprost proporcjonalny do przyrostu w tej kompozycji udziału procentowego tych wypełniaczy. Badania prowadzono w ramach Projektu Badawczego KBN pt. „Reologiczne podstawy doboru kompozycji smarowych do zautomatyzowanych układów smarowania maszyn, nr 7 07 B 032 18". Recenzent: Stanisław KRAWIEC Summary The presented research deals with the rheological properties of lithium and bentonite based greases which were modified with pulverised PTFE and MoS2. The experimental work upon the compounds thus obtained was carried out using a rotational rheometer. It was established that the introduction of the two types of powders affected the tribological properties of the lubricant compounds tested. MoS2 as an additive of the lithium based grease contributed to the reduction of shearing stresses, the rate of which was proportional to the additive percentage content in the bułk of the grease. The PTFE powder did not atfect the value of the shearing stresses in the compounds tested. The same fillers affected differently the rheological properties of bentonite based greases. The addition of PTFE and MoS2 powders brought about an increase of the shearing stress in the tested compounds, the rate of which was proportional to the percentage content of the filler in the compound. 1-2002 TRIBOLOGIA 819 Krzysztof DUDEK*, Wojciech WIELEBA* * Politechnika Wrocławska, Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, 50-371 Wrocław, ul. Wybrzeże Wyspiańskiego 27. POMIAR TEMPERATURY PODCZAS TARCIA MATERIAŁÓW POLIMEROWYCH PO STALI THE MEASUREMENT OF TEMPERATURE DURING FRICTION OF POLYMER MATERIALS AGAINST STEEL Słowa kluczowe: temperatura tarcia, polimery, termografia Key-words: temperature of friction, polymers, thermography Streszczenie Przedstawiono przegląd metod pomiaru temperatury elementów współpracujących ze sobą ślizgowo podczas badań tribologicznych. W opisie uwzględniono zarówno zalety, jak i wady prezentowanych metod wykorzystujących między innymi pomiar przy pomocy termoelementów, fotoelementów oraz inne niekonwencjonalne sposoby określania rozkładu temperatury (np. pomiar odkształceń termicznych). Zwrócono szczególnie uwagę na możliwości pomiaru temperatury metodą termografii.Przedstawiono, uzyskane tą metodą, przykładowe wyniki badań rozkładu temperatury na powierzchni polimerowych próbek podczas ich ślizgowej współpracy ze stalowym przeciwelementem. Zwrócono uwagę na występowanie najwyższej temperatury w objętości materiału polimerowego w pewnej odległości pod powierzchnią tarcia. Zjawisko to wyjaśniono zmiennym stanem odkształceń, jaki występuje podczas procesu tarcia w objętości materiału polimerowego oraz znacznym tarciem wewnętrznym i małą przewodnością cieplną tych materiałów. Recenzent: Czesław KOZIARSKI Summary Different methods of temperature measurement of elements sliding against steel are treated in this article. The advantages as well as disadvantages of these methods are discussed. Special attention is paid to the thermovision method. This method was used to determine the temperature on the surface of specimens during sliding operation. Examples of thermal images and variation of temperatures on the measuring lengths are presented. The results showed that the maximum temperature occurs at a certain distance under the nominał surface of contact, i.e. in the subsurface region of polymer composites. The main reason of this phenomenon is the dissipation of energy, in the form of heat, owing to the internal friction and the variation of plastic stress and strain in the bułk of polymer materials. 1-2002 TRIBOLOGIA 827 Dionizy DUDEK*, Stanisław KRAWIEC*, Franciszek W. PRZYSTUPA*, Tomasz ZAJĄC* * Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław. BADANIA OBROTOWEGO WĘZŁA ŚLIZGOWEGO W KOLE WSPORCZYM GĄSIENICOWYM SLIDE-ROTATING BEARING RESEARCH OF THE TRACK CHAIN SUPPORTING WHEEL Słowa kluczowe: uszkodzenia, smarowanie, pasowania, błędy konstrukcyjne Key-words: failures, lubrication, fit, design errors Streszczenie Praca dotyczy wadliwego działania obrotowego węzła ślizgowego poprzeczno-wzdłużnego we wsporczym kole gąsienicy maszyny roboczej. Zrealizowano algorytm naprawczy: badania charakteru degradacji, analizę przyczyn, wskazano metody modyfikacji węzła. Pomiary geometrii tulei łożyska wykazały nierównomiemość zużycia w części zawierającej pierścień obciążany osiowo. Zużycie tulei wskazało na nadmierne siły poprzeczne oraz ukosowanie tulei, gdzie lokalnie przekraczano dopuszczalne naciski jednostkowe. Wyniki pomiarów geometrii zużytych w eksploatacji tulei wykazały powiększające się zużycie w części łożyska zawierającej pierścień obciążany osiowo. Nietypowy sposób zużycia tulei wskazał na istnienie znacznych sił poprzecznych oraz występowania ukosowania tulei. Takie warunki prowadziły do przekroczenia dopuszczalnych nacisków jednostkowych - aż do dotarcia się pary ciernej w nowej konfiguracji. Badania własności smarnych olejów prowadzono na standardowym aparacie czterokulowym. Do oceny skuteczności działania badanych olejów przyjęto obciążenie zespawania oraz wartość zużycia. Przyczyn wadliwego działania poszukiwano również w konstrukcji węzła. Wytypowano przyczyny wadliwego działania podzespołu, co pozwoliło na modyfikację węzła. Recenzent: Jarosław STRYCZEK Summary The paper presents a few problems concerning the slide-rotating bearing research of the track chain-supporting wheel. The main observation target was an erratic work of such slide-rotating bearing. The basie work was based on the algorithm: degradation characteristics research then causes analysis and on the end presenting of the bearing modifications. The slide-rotating bearing assembly materials were anałyzed. By the research of the bearing sleeve-shaft geometry the great errors were revealed. The next paper part presents a short results of the lubricating oils research. 1-2002 TRIBOLOGIA 835 Marek GAWLIŃSKI, Janusz ROGULA* * Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 55-500 Wrocław. WYZNACZENIE SKŁADOWEJ ADHEZYJNEJ WSPÓŁCZYNNIKA TARCIA PARY STAL-ELASTOMER DETERMINATION OF ADHESION COMPONENT OF FRICTION COEFFICIENT FOR RUBBER-STEEL PAIR Słowa kluczowe: współczynnik tarcia, adhezja Key-words: friction coefficient, adhesion Streszczenie W pracy rozważono sposób określenia składowej adhezyjnej współczynnika tarcia pary guma-stal. Dla takiej pary wartość współczynnika tarcia zależy głównie od składowej adhezyjnej. Wartość składowej adhezyjnej współczynnika tarcia wyznaczono na tribometrze jednokulowym własnej konstrukcji. Wyznaczenie tej wartości pozwala na określenie przydatności danej mieszanki gumowej na uszczelnienia już na etapie przygotowania próbek. Dla badanych materiałów elastomerowych wyznaczono wartości stałych materiałowych t>o i b, które pozwolą na określenie wartości współczynnika tarcia przy założeniu dowolnego nacisku. Badania przeprowadzono dla trzech materiałów: guma NBR (nitrylowa) - o twardości wg stopni Shore'a 60 i 80, guma ACM (akrylowa) - o twardość wg stopni Shore'a 62 i 75, guma FPM (fluorowa) - twardość wg stopni Shore'a 65 i 70. Przeprowadzone badania pozwoliły określić wpływ twardości danej mieszanki gumowej na wartość składowej adhezyjnej współczynnika tarcia. Badania prowadzono przy tej samej wilgotności i temperaturze w jakiej prowadzone są badania ścieralności gumy zgodnie z PN. Recenzent: Joachim POTRYKUS Summary This paper presents the method of determination of adhesion component of friction coefficient of the rubber-metal pair. For such joints the friction coefficient value depends mainly on the adhesion component. The values of the adhesion component of friction coefficient were determined by means of one-ball tribometer for different rubber grades used in production of the oil lip seals. Determination of this value makes easy an estimation of the rubber quality just on the stage of the formulation. Material constants t>o and b were calculated from experimental data for all examined rubbers; the knowledge of these constants enables prediction of the friction coefficients at given load. The tests were carried-out for three rubber types: NBR with hardness of 60 and 80 IHRD, ACM with hardness of 62 and 75 IHRD and FPM - 65 and 70 IHRD. It was also possible to find dependance of adhesion component of friction on the elastomer hardness. The test were run at the same humidity and temperature as the tests concerning rubber wear resistance according with Polish Standard. 1-2002 TRIBOLOGIA 843 Zbigniew GNUTEK*, Janusz ROGULA* * Politechnika Wrocławska, ul. Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław. TERMODYNAMICZNY OPIS ELEMENTARNEGO ZJAWISKA TARCIA SUCHEGO THERMODYNAMICS DESCRIPTION OF AN ELEMENTARY DRY FRICTION BEHAVIOUR Słowa kluczowe: współczynnik tarcia, naprężenie powierzchniowe Key-words: friction coefficient, surface stress Streszczenie W pracy rozważono możliwość termodynamicznego opisu elementarnego zjawiska tarcia suchego pary guma-stal. Proces przejścia ze spoczynku do ruchu względnego pary guma-stal potraktowano jako proces izotermiczno-izobaryczny. Pozwoliło to porównać pracę siły tarcia do przyrostu entalpii swobodnej AG. Przyrost entalpii swobodnej jest równy pracy niezbędnej do zwiększenia powierzchni poza obszarem styku gumy i zależy od wartości naprężenia powierzchniowego hs/g. Na wartość naprężenia stycznego tn wpływa wielkość sczepienia adhezyjnego gumy ze stalą. Określono zależność między naprężeniem powierzchniowym hs/g i naprężeniem stycznym tn powstałym podczas tarcia wiertnego stalowej kulki po gumie. Na tribometrze jednokulowym wyznaczono wartość naprężenia powierzchniowego między gumą i stalą jako wielkość termodynamiczną zależną od sił przyciągania i siły obciążającej powierzchnię kontaktujących się ciał. Wyznaczono wielkość powierzchni gumy poza obszarem styku z kulką, która ulega odkształceniu w trakcie przejścia kulki ze spoczynku do ruchu. W pracy zdefiniowano napięcie i naprężenie powierzchniowe jako wielkości określające stan nierównowagi energetycznej powierzchni. Recenzent: Marek GAWLIŃSKI Summary This paper presents possibility of the thermodynamics description of an elementary dry friction behavior for rubber-steel pair. The process of transition from standby to relative motion of the pair steel rubber has been treated as the isothermal-isobaric one. It made possible to compare the friction work with the increase of the free enthalpy AG. The free enthalpy increment equals to work of necessary to increase the deformed area of the rubber outside the contact area and it depends on the value of the surface stress hs/g. The value of tangential stress tn is affected by the adhesive interaction between the steel and the rubber. The dependance between surface stress hs/g and tangential stress tn resulting from pivoting friction has been detennined. The values of surface stress between the rubber sample and the steel bali were determined on one-ball tribometer. Surface stress as the thermodynamic quantity depends on the attraction force and the load between contacting materials. Furthermore, it was necessary to determine the area of deformed rubber surface outside the contact area. There are definitions of both the surface tension and stress as the quantities characterizing the energetic non-equilibrium conditions of the surface. 1-2002 TRIBOLOGIA 853 Jan GUZIK* * Politechnika Radomska, IEP1M, ul. Chrobrego 45, 26-600 Radom. NORMALIZACJA POMIARÓW WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWTARCIOWYCH OLEJÓW SMAROWYCH MEASUREMENT'S STANDARDIZATION OF THE LUBRICATING OILS ANTIFRICTIONAL PROPERTIES Słowa kluczowe: właściwości przeciwtarciowe, normalizacja Key-words: antifrictional properties, standardization Streszczenie Zmniejszenie strat energii wytwarzanej przez silnik pojazdu, bezproduktywnie traconej na pokonanie oporów w węzłach tarcia, można osiągnąć głównie przez polepszenie właściwości przeciwtarciowych oleju silnikowego oraz przekładniowego. W ostatnich latach zwraca się coraz większą uwagę na te właściwości olejów smarowych, czego dowodzi np. wprowadzanie do eksploatacji olejów silnikowych Energy Conserving (EC I i EC II). Dotychczas nie znormalizowano laboratoryjnych metod ani urządzeń do pomiaru właściwości przeciwtarciowych olejów smarowych. Autor proponuje przedyskutowanie w ramach Szkoły Tribologicznej możliwości uruchomienia w Polsce produkcji odpowiedniej maszyny tarciowej i zaproponowania znormalizowanej procedury badawczej. Artykuł może być wstępem do proponowanej dyskusji. Recenzent: Ryszard CZARNY Summary About 38% of combustion energy of fuel changes in mechanical energy, but about 15% is no-productivity loss on overcome a resistance in frictional pairs [L. l]. It is possible to reduce these losses using engine and gears oils with good antifrictional properties. No standardization of laboratory tests and machine systems to measurement antifrictional properties of the lube oils was found. The method of measuring of antifrictional properties in mixed friction conditions is proposed in the paper. The method contains: a) determination of characteristic: friction coefficient versus pressure, m = f(p), b) 5-hours running-in the friction pair with tested oil, c) determination of characteristic m = f(p) after running-in. The characteristic a) differs from characteristic c). Characteristics (m = f(p) for some engine and gear oils are shown on figures 2 and 3. There is the interpretation of results in the paper. Author proposses to discuss (within Tribological School) possibility of start to the production suitable frictional machine and stardardization research procedure. 1-2002 TRIBOLOGIA 861 Czesław KAJDAS* Mohamed AL-NOZILI* * Politechnika Warszawska, Instytut Chemii w Płocku, ul. Łukasiewicza 17, 09-400 Płock. **Politechnika Ibb, Jemen. CHARAKTERYSTYKA PRZECIWZUŻYCIOWA I REAKCJE TRIBOCHEMICZNE ESTRÓW ALIFATYCZNYCH ANTIWEAR CHARACTERISTICS AND TRIBOCHEMICAL REACTIONS OF ALIPHATIC ESTERS Słowa kluczowe: estry, dodatki AW, zużycie, stal, glin, tribochemia Key-words: esters, AW additives, wear, steel, aluminum, tribochemistry Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki badania estrów z punktu widzenia właściwości przeciwzużyciowych i reakcji tribochemicznych. Badano monoestry, diestry, hydroksykwasy, diole zawierające 16 atomów węgla w cząsteczce i dikwas palmitynowy. Zasadniczym celem pracy było porównanie wybranych związków, które mogą ulec reakcji tribopolikondensacji, ze związkami o budowie chemicznej wykluczającej taką reakcję. Badania tribologiczne prowadzono na aparacie T-01M (trzpień-tarcza) produkcji Instytutu Technologii Eksploatacji Maszyn w Radomiu. Jako substancje smarowe stosowano roztwory dodatków w a-metylonaftalenie. Do oceny właściwości przeciwzużciowych diestrów i generowania niektórych produktów triboreakcji jako substancje smarowe stosowano czyste związki. Analizę utworzonych depozytów w styku tarciowym przeprowadzono za pomocą mikrospektroskopii w podczerwieni z transformacją Furiera (FTIRM). Uzyskane wyniki badań tribologicznych, szczegółowa analiza widm podczerwieni depozytów utworzonych w strefie styku tarciowego i dane literaturowe pozwoliły na sformułowanie nowego mechanizmu działania monoestru kwasu dikarboksylowego C36 i glikolu etylenowego. W warunach dynamicznych, pod wpływem wysokiej temperatury i elektronów emitowanych ze świeżo odkrytych powierzchni, monoester reaguje z powierzchnią zarówno poprzez grupę karboksylową, jak też i hydroksylową tworząc połączenia o charakterze soli. Jednocześnie potwierdzono istotność niehydrolitycznego mechanizmu działania estrów jako dodatków przeciwzużyciowych. Recenzent: Ryszard CZARNY Summary The paper presents experimental results concerning esters' antiwear properties and tribochemical reactions. Monoesters, diesters along with hydroxyacids, C16-diols and palmitic diacid were investigated. The research aimed at comparing the antiwear behavior of hydroxyacids and esters - able to form polymers - with those esters and other compounds that are not able to polymerize. Using mostły the steel ball-on-steel disk friction system (T-01M apparatus) antiwear characteristics of the tested compounds were obtained. Some pin-on-disk tests were performed to generate tribochemical reaction products using aluminium. To nałyze the formed deposits on wear tracks FTIRM analysis technique was applied. Obtained results demonstrate that the tribopolymerization process is not significant neither for hydroxyacids nor monoesters containing both carboxylic and hydroxyl groups. Tribochemical reaction mechanisms for diesters and monoester dimer C36/ethylen głycol are proposed. 1-2002 TRIBOLOGIA 879 Czesław KAJDAS*, Krystyna KARDASZ*, Ewa KĘDZIERSKA* * Instytut Chemii Wydziału Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii Politechniki Warszawskiej w Płocku, ul. Łukasiewicza 17, 09-400 Płock. BADANIE EFEKTYWNOŚCI WYBRANYCH ESTRÓW KWASÓW MONO-1 DIKARBOKSYLOWYCH ALKOHOLI WIELOWODOROTLENOWYCH JAKO DODATKÓW SMARNOŚCIOWYCH EFFECTIVENESS OF SELECTED POLYHYDROXYL ALCOHOLS ESTERS OF MONO AND DICARBOXYLIC ACID AS LUBRICITY ADDITIYES Słowa kluczowe: dodatki smarnościowe, tarcie graniczne, estry kwasów karboksylowych, glikol etylenowy, gliceryna, pentaerytryt Key words: lubricity additives, boundary friction, carboxylic acid esters, ethylene głycol, głycerine, pentaerythrite Streszczenie Estry kwasów karboksylowych posiadają cechy dodatków poprawiających smarność niskosiarkowych olejów napędowych. Dokonano syntezy estrów kwasów karboksylowych (azelainowy, pelargonowy, izostearynowy, z gliceryną i pentaerytrytem) oraz sprawdzono wstępnie ich właściwości tribologiczne (przeciwzużyciowe). Badania tribologiczne prowadzono na standardowym urządzeniu HFRR (Wielka Brytania) do badania smarności olejów napędowych w postaci roztworów w dwu wybranych komponentach bazowego oleju napędowego pochodzących z PKN ORLEN S.A. - frakcji z Instalacji Hydrokrakingu (LON) i Instalacji Hydroodsiarczania Oleju Napędowego HON VI (HON). Key-words: lubricity additives, boundry friction, carboxylic acid esters, ethylene glycol, pentaerythrite Recenzent: Ryszard CZARNY Summary Carboxylic acid esters act as lubricity improvers for Iow-sulfur diesel fuels. The esterification of Carboxylic acids (azelaic, pelargonie and isostearic) with głycerol and pentaerythrite has been carried out. The tribological tests have been run with HFRR apparatus, according to the CEC F-06-A-96 standard. The obtained esterification products were applied in the form of solutions in two selected components of base diesel fuel manufactured in PKN ORLEN SA. 1-2002 TRIBOLOGIA 887 Andrzej KAŹMIERCZAK* * Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław. ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ PRZEPROWADZONYCH NA TRIBOTESTERZE TYPU ROLKA-KLOCEK ELEMENTÓW PIERŚCIENI TŁOKOWYCH Z POWŁOKĄ PRZECIWZUŻYCIOWĄ THE RESULTS ANALYSIS OF PISTON RINGS PART WITH ANTIWEAR COATING TESTS DONE BY ROLLER - BLOCK STAND Słowa kluczowe: zużycie tribologiczne, odporność na zużywanie, powłoka cermetaliczna Key-words: tribological wear, wear resistance, cermetallic layer Streszczenie W opracowaniu zamieszczono opis i analizę wyników badań wykonanych na tribotesterze klocek-rolka typu T05 produkcji ITeE w Radomiu. Badaniom poddano próbki wykonane z żeliwa z pojedynczymi wydzieleniami węglików typu S 15 (symbol wytwórcy pierścieni tłokowych FPT „Prima” SA) pokryte powłoką z azotku tytanu. Współpracowały one z przeciwpróbkami wykonanymi z żeliwa stopowego typu W l P (symbol wytwórcy tulei cylindrowych MAHLE Krotoszyn SA), z których połowa została poddana procesowi azotowania wg technologii „Nitrovac" opracowanej na Politechnice Łódzkiej. Ogółem przebadano 19 zestawów próbka-przeciwpróbka podczas współpracy przy smarowaniu olejem silnikowym mineralnym i syntetycznym. Podczas pomiarów mierzono wartość siły tarcia, wartości zużycia próbek i przeciwpróbek oraz wyliczono wartości współczynnika tarcia. Wyniki wykazały ponad dwukrotnie mniejsze wartości współczynnika tarcia podczas współpracy próbek z powłoką z azotku tytanu z przeciwpróbkami azotowanymi w odniesieniu do przeciwpróbek żeliwnych bez zmian w warstwie wierzchniej. Prezentowane badania na tribotesterze TO5 są jednym z etapów pracy polegającej na opracowaniu nowego uszczelnienia pierścieniowego silnika spalinowego, w którym pierścień tłokowy został wykonany z powłoka z azotku tytanu. Recenzent: Antoni DZIAMA Summary The test describe and results analysis is presented in this paper. This test was done by block-roller stand type TOS. The sample from iron with separately carbide inclusions type S15 (denotation after FPT "Prima" SA.) and titanium nitride coating was tested. The opposite sample was done from alloy iron type W1P (denotation after MAHLE Krotoszyn S.A.). The half of opposite sample was done nitride case according to "Nitro vac" technology. The nineteen sample - opposite sample sets was research with minerał and synthetic oil lubrication during the test. The friction force, coefficient of friction, sample wear and opposite sample wear was measured. The material of sample and opposite sample is simply to materiał of piston ring and cylinder liner. Considering more than twice smaller values of the coefficient of friction between the sample of titanium nitride and the opposite sample of cast iron W1P of the upper layer being nitrided, it was decided that it would be destined to set up a sealing piston ring of a TiN coating with a cylinder sleeve of W1P cast iron with the upper layer nitrided according to the "Nitrovac" technology. 1-2002 TRIBOLOGIA 895 Adam KLESZCZYNSKI* * Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław. TARCIOWE ASPEKTY MODYFIKACJI WARSTWOWYCH KOMPOZYTÓW POLIAMIDOWO-STALOWYCH FRICTION ASPECTS OF MODIFICATION OF LAYER POLYAMIDE-STEEL COMPOSITES Słowa kluczowe: kompozyt poliamidowo-stalowy, tarcie, zużycie, krystaliczność Key-words: layer polyamide-steel composites, friction, wear, crystallinity Streszczenie Przeprowadzono badania tribologiczne warstwowych kompozytów poliamidowo-stalowych współpracujących ślizgowo ze stalą oraz badania rentgenograficzne warstw poliamidowych tych kompozytów. Kompozyty wytworzono w dwóch grupach - w pierwszej w warunkach normalnych w wyniku fluidyzacji i w drugiej w warunkach takich jak w pierwszej, ale z dodatkową modyfikacją termiczną. Porównano tarcie i zużycie par materiałowych. Współpracowały one ze sobą przy różnych parametrach ruchowych na tribometrze Amsiera w warunkach tarcia suchego ślizgowego. Porównano także krystaliczność wyjściową warstw poliamidowych kompozytów wytworzonych w różnych warunkach oraz jej zmiany po tarciu. Otrzymano interesujące wyniki, które przedstawiono na wykresach. Wykazują one mniejsze opory tarcia par ślizgowych z kompozytami poddanymi modyfikacji termicznej w porównaniu z kompozytami niemodyfikowanymi. Inny przebieg miało zużycie kompozytów. Te poddane modyfikacji w pewnych warunkach tarcia zużyły się bardziej niż niemodyfikowane. Różne warunki tarcia spowodowały także różną krystaliczność końcową warstw poliamidowych. W poliamidach modyfikowanych jedne parametry ruchowe powodowały wzrost krystaliczności, inne zmniejszały ją. Recenzent: Wojciech WIELEBA Tribological investigations of layer polyamide-steel composites bearing against steel and X-ray examination of polyamide layers i the tested composites were carried out. Two different sets of composites were employed for testing. In the first group, the composites were subjected to normal manufacturing conditions (pressure and temperature) as a result of fluidisation. The second group was manufactured according to the same method as the first group but the composites were additionally thermally modified. The testing was carried out using the Amsier tribomachine. Friction and wear of different sliding pairs operating under different pressure, sliding velocity and under dry friction conditions were compared. The initial crystallity of the polyamide layers of the two group o posites was compared as well as its changes after friction. Some interesting results were obtained and presented in the graphs. Friction pairs which were subjected to thermal modification displayed lesser friction resistance than those not modified. Modification, however, had adverse influence on the wear of the tested materials. As a result of friction some changes (increase, decrease) in the crystallity of the polyamide layers were recorded. These depended also upon conditions of testing. 1-2002 TRIBOLOGIA 903 Stanisław KRAWIEC*, Tadeusz LEŚNIEWSKI* * Politechnika Wrocławska, Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, ul. Łukasiewicza 7/9,50-371 Wrocław. WPŁYW MATERIAŁU PANWI NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁANIA SMARU W ŁOŻYSKU THE INFLUENCE OF THE SHELL MATERIAL ON THE EFFICIENCY OF LUBRICATION IN A JOURNAL BEARING Słowa kluczowe: skuteczność smarowania, smar plastyczny Key-words: efficiency of lubrication, grease Streszczenie Przedstawiono wyniki badań nad wpływem materiału panwi na skuteczność działania smaru plastycznego napełnionego proszkiem PTFE. Badania tribologiczne prowadzono na stanowisku modelującym pracę łożyska w ruchu wahadłowym. Panwie łożyskowe wykonane były z trzech materiałów, tj. stali 45, żeliwa Zl 300 oraz brązu BK331. Łożyska smarowano smarem litowym 1 S oraz dwoma kompozycjami sporządzonymi na jego bazie, zawierającymi 3 i 6% proszku PTFE. Skuteczność działania analizowanych łożysk oceniano według dwóch kryteriów, tj. wartości oporów tarcia (współczynnika tarcia) i odporności na zatarcie, mierzonej wartością największego nacisku, który nie powodował jeszcze zatarcia łożyska. Stwierdzono, że skuteczność działania smaru zmodyfikowanego proszkiem PTFE zależy od materiału panwi. W łożyskach z panwią stalową wystąpił efekt pozytywny, natomiast w skojarzeniach z panwią z brązu BK331 działanie tak zmodyfikowanego smaru było niekorzystne, tj. opory tarcia były większe, a odporność łożyska na zatarcie mniejsza niż przy smarowaniu smarem bez dodatku PTFE. Zbadano metodą mikroanalizy rentgenowskiej skład chemiczny warstw wierzchnich współpracujących powierzchni badanych łożysk. Recenzent: Ryszard CZARNY Summary The paper presents a research upon the influence of bearing shell material on the efficiency of lubrication of grease filled with polytetrafluoroethene (PTFE). The testing was carried out using a stand modeling the operation of a bearing in oscillatory motion. The bearing shells were manufactured of three materials: medium carbon steel (45), cast iron (grade 300, and bronze (BK331). The bearings were lubricated with 1S lithium grease and with two combinations of lithium based grease filled with 3% or 6% of PTFE powder, The efficiency was evaluated based upon two criteria: resistance to friction (the coefficient of friction) and resistance to seizure (maximum bearing pressure which does not result with seizure). It was concluded that the efficiency of lubrication of the grease modified with PTFE depends upon the material of the shell. With steel shells the efficiency of lubrication was higher than in the case of the nonmodified grease. With bronze shells, the efficiency of lubrication was Iower that means that the friction coefficient is higher and the resistance to seizure, Iower. The chemical composition of the surface layer was examined using X-ray analysis. 1-2002 TRIBOLOGIA 911 Czesław KUSIAK* * Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław. ANALIZA SIŁ ODDZIAŁYWANIA MIĘDZY POWIERZCHNIAMI CIAŁ STAŁYCH PODCZAS TARCIA ŚLIZGOWEGO ANALYSIS OF INTERACTION FORCES BETWEEN SOLID SURFACES UNDER SLIDING FRICTION Słowa kluczowe: oddziaływania międzyatomowe, tarcie ślizgowe, wakanse Key-words: sliding friction, atom interactions, vacancies Streszczenie W pracy omówiono elementarne oddziaływania między atomami oraz przedstawiono skrótowo model tarcia ślizgowego na poziomie atomowym, opracowany przez autora i przedstawiony we wcześniej opublikowanej pracy, a także przypomniano najważniejsze wnioski, wynikające z analizy tego modelu.W obecnie prezentowanej pracy przedstawiono, bazując na poprzednim modelu, inny, zmieniony model tarcia ślizgowego, uwzględniający, że rzeczywista powierzchnia ciała stałego ma defekty w postaci wakansów. Wykonano obliczenia składowej stycznej siły oddziaływania między atomami tworzącymi powierzchnie pary tarciowej z uwzględnieniem wakansów. Postawiono hipotezę, że podczas tarcia ślizgowego, w związku z obecnością wakansów na powierzchni, następują przeskoki atomów w wakanse, zmieniając w sposób zasadniczy zależność siły tarcia od przesunięcia. Dla całkowitego wypełnienia powierzchni atomami jest to funkcja wahadłowa, natomiast gdy przeskoki następują w wakanse, będzie to funkcja zmieniająca się od zera do pewnej wartości maksymalnej. Recenzent: Zbigniew LAWROWSKI Summary The paper discusses the elementary interactions between atoms of a solid and gives the outlines of a model of sliding friction at the level of atoms which had been worked out by the author and presented in one of his earlier publications. The main points of the analysis of that model are included in this paper too. A modified model of sliding friction which stems from the old one and takes into account defects of the actuał surface of a solid in the form of voids is proposed. The calculations of the tangential component of the force of interaction between the atoms at the friction surface of a friction pair with the voids present were carried out. A hypothesis was set forth claiming that during sliding friction voids on the friction surface are filled with atoms, which substantially modifies the relation between the friction force and displacement. With the surface fully filled with atoms the relationship is of a fluctuating character whereas in the case of voids present it may be of pulsating character, with values changing from zero to a certain niaximum value. 1-2002 TRIBOLOGIA 921 Wiesław LESZEK* * Politechnika Poznańska, Instytut Maszyn Roboczych i Pojazdów Samochodowych, ul. Piotrowo 3, 60-695 ROZWAŻANIA NAD PODSTAWAMI TRIBOLOGII l. ROLA PRAKTYKI TECHNICZNEJ W ROZWOJU TRIBOLOGII TECHNICAL PRACTICE IN PROGRESS OF TRIBOLOGY Stówa kluczowe: tribologia, praktyka, rozwój Key-words: tribology, practice, progress Streszczenie W artykule przedstawione zostały główne definicje i określenia związane z zagadnieniem praktyki technicznej i relacje między wiedzą trybologiczną a praktyką. Recenzent: Zbigniew LAWROWSKI In this first part of this paper are presented basie definitions concerned technical practice. In the second part are presented relations between tribological science and technical practice. 1-2002 TRIBOLOGIA 931 Janusz LUBAS* * Uniwersytet Rzeszowski, ul. Rejtana 16a, 35-959 Rzeszów WPŁYW TECHNOLOGICZNIE UKSZTAŁTOWANEJ WARSTWY POWIERZCHNIOWEJ DWUSKŁADNIKOWEJ CZOPA NA WARUNKI TARCIA W ŁOŻYSKU ŚLIZGOWYM INFLUENCE OF TECHNOLOGICAL FORMING TWO COMPONENTS SURFACE LAYERS ON CONDITIONS OF FRICTION IN SLIDE BEARING Słowa kluczowe: łożysko ślizgowe, warstwa wierzchnia, obróbka powierzchniowa, niezawodność Key words: slide bearing, surface layer, surface treatment, reliability Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań wpływu ukształtowanej warstwy wierzchniej jednoskładnikowej z TiN i CrN oraz dwuskładnikowej TiN-stal i CrN-stal czopa na warunki tarcia w łożysku ślizgowym. Badania wykonano w parze ciernej próbka pierścieniowa-wycinek panwi ze stopu CuPb30 i AlSn20. Pary tribologiczne w czasie prób smarowano olejem silnikowym LOTOS SYNTETYK 5W/40. Badania przeprowadzono na testerze trybologicznym T-05. Wyniki badań potwierdziły możliwość zastosowania dwuskładnikowych warstw powierzchniowych w parach ślizgowych, które pracują w warunkach tarcia mieszanego. Badania wykazały, że siła tarcia i zużycie materiału łożyskowego zależy od warunków tarcia i kompozycji współpracujących warstw powierzchniowych pary czop-panew. Zaobserwowano korzystne parametry tarcia w parach ciernych z czopami z warstwą powierzchniową dwuskładnikową CrN-stal, szczególnie podczas współpracy z panwią ze stopu CuPb30. Artykuł opracowano w ramach projektu badawczego KBN nr 9T12C06317. Recenzent: Joachim POTRYKUS Summary The study has determined influence formed one component surface layers TiN, CrN and two components surface layers TiN and steel, CrN and steel ofjournal on parameters offriction in kinematics pair of journal and bearing. During the research ring samples worked with segment of bearing made of CuPb30 or AlSn20. The kinematics pair lubricated engine oil lotos syntetyk 5W-40. The research performed on test machine T-05. Results of researches confirmed possibilities of use two components surface layers in sliding pairs, which work under conditions of mixed friction. The researches showed it that friction force and wear depended on load condition and structure of kinematics pair journal and bearing. It obseryed profitable parameters of friction in kinematics pair with two components surface layers CrN and steel (it was important during the work journal CrN and steel with bearing made of CuPb30 alloy). 1-2002 TRIBOLOGIA 939 Ryszard MARCZAK* *Politechnika Radomska, Instytut Ekspl. Pojazdów i Maszyn, ul. Chrobrego 45, 26-600 Radom, tel. (048) 361-76-50, fax (048) 361-76-44. WARSTWA WIERZCHNIA. WSPÓŁCZESNY STAN WIEDZY I KIERUNKI PRZYSZŁYCH BADAŃ SURFACE LAYER. CONTEMPORARY KNOWLEDGE AND DIRECTIONS OF FUTURE INVESTIGATIONS Słowa kluczowe: warstwa wierzchnia, tribologia, inżynieria powierzchni, badanie materiałów, adaptacja Key-words: surface layer, tribology, surface engineering, materials study, adaptation Streszczenie Praca dotyczy kształtowania się pojęcia technologicznej warstwy wierzchniej (TWW) w końcu XX wieku w Polsce. Omawia, zgodnie z adaptacyjnym modelem materiału, fizykochemiczny proces przekształcania się TWW w eksploatacyjną warstwę wierzchnią (EWW). Podkreśla przydatność modelu EWW w badaniach tribologicznych właściwości materiałów. Oddziaływanie środków smarowych (np. gliceryny) z niektórymi metalami może w odpowiednich warunkach wymuszeń (p, v. T) doprowadzić do wystąpienia zjawiska selektywnego przenoszenia; zjawisko to cechuje się anomalnie niską wartością oporów tarcia i intensywności zużywania. W tym przypadku adaptacja jawnie obejmuje cały system tribologiczny, a nie pojedynczy materiał. Autor proponuje zużywanie tribologiczne traktować jako mechanochemiczny proces niszczenia metali. Recenzent: Zbigniew LAWROWSKI Summary This paper concerns the forming process of technological surface layer (TWW) conception at the end of XX century in Poland. It describes, according to the adapt model of materiał, the physicochemical transformation process of TWW in the seryice generated layer (EWW). It stresses the usefulness of the EWW model in tribological investigations on materiał properties. Interaction of some lubricating oils (e.g. głycerin) with some metals can lead, under suitable conditions (p, v, T), to manifestation of selective transfer phenomenon; this phenomenon is characterized by low values of friction resistance and wear intensity. In this case, adaptation comprise the whole tribological system, not oniy an individual materiał. The author suggests to treat the tribological wear as a mechanochemical process of metal destruction. 1-2002 TRIBOLOGIA 957 Remigiusz MICHALCZEWSKI*, Witold PIEKOSZEWSKI*, Marian SZCZEREK* * Instytut Technologii Eksploatacji (ITeE), Zakład Tribologii, ul. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom. BADANIA TRIBOLOGICZNE WARSTW PRZECIWZUŻYCIOWYCH W WARUNKACH EKSTREMALNYCH WYMUSZEŃ TRIBOLOGICAL INVESTIGATION OF ANTIWEAR COATINGS UNDER EXTREME-PRESSURE CONDITIONS Słowa kluczowe: właściwości przeciwzatarciowe, powłoki PVD, aparat czterokulowy, dodatki smarnościowe typu AW i EP Key-words: antiseizure properties, PVD coatings, four-ball apparatus, AW additives, EP additives Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki badań powłok TiN, CrN i ZrN w warunkach zacierania. Celem badań było określenie możliwości zwiększenia odporności na zacieranie smarowanych stalowych elementów trących poprzez pokrycie powierzchni stali cienką, twardą powłoką przeciwzużyciową. Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem aparatu czterokulowego. Elementy testowe czterokulowego węzła tarcia pokryte powłokami PVD były smarowane olejem bazowym oraz kompozycjami olejowymi z dodatkami EP i AW. Ślady zużycia poddano analizie wykorzystując mikroskopię skaningową (SEM) oraz mikroanalizę rentgenowską (EDS). Pokrycie elementów testowych czterokulowego węzła tarcia powłoką PVD skutkowało wzrostem obciążenia powodującego zatarcie węzła tarcia. Stwierdzono, że powszechnie używane dodatki typu AW i EP nie mają wpływu na charakterystyki tribologiczne elementów pokrytych powłokami. Uzyskane wyniki wskazują na możliwość zwiększenia odporności na zacieranie smarowanych elementów maszyn poprzez zastosowanie powłok PVD. Recenzent: Zbigniew LAWROWSKI Summary The authors show the results of investigation of PVD coatings (TiN, CrN, and ZrN) under scuffing conditions. The aim of research is to increase the resistance to scuffing of lubricated friction joints by modification of the surface layer properties. The tribological experiments were realized using a Four-ball Tester. The four-ball friction pair with PVD deposited coatings was lubricated with a base oil with and without EP and AW additives. The worn surface was analysed using SEM and EDS techniques. It is shown that PVD coatings affect the scuffing load. Commonly, commercially available AW and EP additives do not have any effect on tribological characteristics of coated specimens. The obtained results show the possibility to increase the resistance to scuffing of lubricated machine parts by deposition of PVD coatings. 1-2002 TRIBOLOGIA 965 Antoni NEYMAN* * Politechnika Gdańska, Wydział Mechaniczny, Katedra Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk-Wrzeszcz UWARUNKOWANIA FRETTINGU JAKO PROCESU DESTRUKCJI WARSTWY WIERZCHNIEJ CONDITIONS OF THE FRETTING AS SURFACE DEGRADATION PROCESS Słowa kluczowe: fretting, warunki procesu Key-words: fretting, process conditions Streszczenie Uwarunkowania frettingu jako procesu destrukcji warstw wierzchnich związane są głównie z geometrycznymi warunkami styku, rodzajem i kierunkiem względnego ruchu elementów będących w styku, wartością obciążenia, wartością amplitudy poślizgów na powierzchni styku i wpływem otoczenia (tlen, smary, wilgoć). Rodzaj i kierunek względnego ruchu stykających się elementów decyduje o podziale frettingu na 4 zasadnicze rodzaje: fretting przy ruchu stycznym (tangential fretting), fretting przy ruchu normalnym (radial fretting), fretting przy ruchu obrotowym (rotational fretting) oraz fretting przy ruchu skrętnym (torsional fretting). W zależności od wartości amplitudy i wartości obciążenia rozróżnia się trzy zakresy frettingu: styk z poślizgami na części obszaru (partial slip regime), styk z poślizgami na całym obszarze (gross slip regime), zakres przejściowy (mixed slip regime). Analizę uwarunkowań frettingu uwzględniającą współczesne poglądy przedstawiono w referacie. Recenzent: Ryszard CZARNY Summary Conditions of the fretting as surface degradation process are connected with geometrical contact conditions, kind and direction of relative movement of contacting elements, load value, sliding amplitude value and influence of surrounding atmosphere (oxygen, lubricant, moisture). Kind and direction of relative movement decide on division of fretting on four types: tangential fretting, radial fretting, rotational fretting, torsional fretting. Three fretting regimes are classified depending on load and amplitude of sliding: partial slip regime, gross slip regime and mixed slip regime. Fretting conditions analyse taking into account contemporary views is presented in the paper. 1-2002 TRIBOLOGIA 975 Ewa PAWELEC*, Jolanta DRABIK*, Janusz JANECKI* * Instytut Technologii Eksploatacji, ul. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom. CHARAKTERYSTYKI TARCIOWO-ZUŻYCIOWE SKOJARZENIA MATERIAŁOWEGO STAL-STAL SMAROWANEGO NIETOKSYCZNYM SMAREM PLASTYCZNYM FRICTION-WEAR CHARACTERISTICS OF THE STEEL-STEEL SYSTEM LUBRICATED WITH NON-TOXIC GREASE Słowa kluczowe: smar plastyczny, odporność na zużycie, współczynnik tarcia, stabilność termiczna Key-words: grease, wear resistance, friction coefficient, thermal Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczące przeciwzużyciowych i przeciwzatarciowych oddziaływań wybranych modelowych kompozycji smarów plastycznych opracowanych z wykorzystaniem nietoksycznych składników spełniających funkcję fazy dyspergującej i zdyspergowanej. Wyznaczono charakterystyki tarciowo-zużyciowe opracowanych kompozycji smarowych. Badania przeprowadzono za pomocą urządzenia testowego typu rolka-klocek (tester T-05) przy zachowaniu zmiennych wartości wymuszeń węzła tarcia. Na podstawie przebiegu zmiany wartości współczynnika tarcia, jak również pomiaru zużycia materiału próbki i przeciwpróbki oceniono wpływ rodzaju fazy smaru plastycznego na zmianę przeciwzużyciowej i przeciwzatarciowej odporność kompozycji smarowej. Ponadto zastosowano metodę analizy termograwimetrycznej do oceny stabilności termicznej nietoksycznych smarów plastycznych. Recenzent: Ryszard CZARNY Summary This paper presents results of investigation connected wiht AW and EP properties of some non-toxic grease compositions. It has been determined friction-wear characteristics of the compositions. Tribological tests were carried out using T-05 block-on-ring tester. An influence of the phase type of grease on its AW and EP properties was evaluated on the base of friction coefficient and materiał wear measurements. Besides it has been determined a thermal stability of the greases by means of TG method. 1-2002 TRIBOLOGIA 985 Marcin PRZEDLACKI*, Czesław KAJDAS* * Politechnika Warszawska, Instytut Chemii, ul. Łukasiewicza 17, 09-400 Płock. WŁAŚCIWOŚCI TRIBOLOGICZNE OLEJÓW CYKLOFOSFAZENOWYCH X-1P I X-100 W UKŁADACH TARCIOWYCH STAL/STAL I STAL/GLIN THE TRIBOLOGICAL PROPERTIES OF CYCLOPHOSPHAZENE LUBRICANTS X-1P AND X-100 IN STEEL/STEEL AND STEEL/ALUMINUM CONTACTS Słowa kluczowe: cyklofosfazeny, stal, glin, tarcie graniczne Key-words: cyclophosphazenes, steel, aluminum, boundary lubrication Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki badań tribologicznych olejów cyklofosfazenowych X-1P i X-100. Testy tribologiczne realizowano w warunkach tarcia granicznego na aparacie typu Optimol SRV w układach tarciowych: kula stalowa-tarcza stalowa i kula stalowa-tarcza glinowa. Zaobserwowano, że mniejsze zużycie elementu aluminiowego w układzie aluminium-stal występuje przy zastosowaniu oleju X-1 P o mniejszej zawartości fluoru. Z kolei w układzie stal-stal lepsze właściwości przeciwzużyciowe wykazuje olej X-100, który zawiera znacznie więcej fluoru. W przypadku obydwu układów tarciowych zaobserwowano, że olej zapewniający niższe zużycie charakteryzuje się wyższym współczynnik tarcia. Powierzchnie tarcz smarowanych tymi olejami badane były z wykorzystaniem technik XPS i SEM/EDS. Stwierdzono, że w przypadku układu stal-stal wyższe zużycie stali przy użyciu oleju X-1 P powiązane jest z silniejszą degradacją substancji smarowej niż dla oleju X-100. Recenzent: Joachim POTRYKUS Summary The tribological test results of cyclophosphazene lubricants X-1P and X-100 are presented in this paper. The tribological tests were performed on an Optimol SRV tester with steel bali - steel disc and steel ball - aluminum disc contacts. The Iower wear of aluminum disc in steel/aluminum contacts was observed for the X-1P lubricant which contains smaller concentration of fluorine. On the other hand, in the steel/steel contact better anti-wear properties were exhibited by X-100 oil containing more fluorine. For both friction contacts higher friction coefficient was observed for the lubricant providing smaller wear. The surfaces of the discs lubricated with X-1P and X-100 were examined using XPS and SEM/EDS techniques. It was found that in the steel/steel contact higher steel wear is connected with stronger degradation of lubricant X-1P than of X-100. 1-2002 TRIBOLOGIA 999 Jan SADOWSKI* * Politechnika Radomska, ul. Malczewskiego 29, 26-600 Radom, Instytut Budowy Maszyn. TERMODYNAMICZNE ASPEKTY PROCESÓW TRIBOLOGICZNYCH THERMODYNAMIC ASPECTS OF TRIBOLOGIC PROCESSES Słowa kluczowe: system tribologiczny, termodynamika, tarcie, zużywanie, odporność na zużywanie Key-words: tribological system, thermodynamic, friction, wear, wear resistance Streszczenie W referacie podano opis systemu tribologicznego opracowany na podstawie pierwszej zasady termodynamiki fenomenologicznej. Ustalono zależności między przepływami różnych form energii i masy w systemie tribologicznym i na jego granicach z otoczeniem. Opisano zużycie tribologiczne i jego przebieg w czasie. Rozważono problem odporności na zużywanie i termodynamiczną naturę oporów tarcia. Uwzględniono wszystkie wielkości ekstensywne i intensywne konieczne do systemowego opisu tarcia na makroskopowym poziomie organizacji materii. Zanalizowano system tribologiczny złożony z dwóch elementów. Ustalono zasadę podziału energii i masy między tymi elementami w procesie tarcia. Wykazano, że praca właściwa zużycia i entalpia właściwa produktów zużycia są wielkościami systemowymi, charakteryzującymi odporność na zużywanie. Rozważono procesy zachodzące w elementarnym systemie tribologicznym. Ustalono termodynamiczne kryterium zacierania oraz warunek maksymalnej odporności na zużywanie. Recenzent: Zbigniew LAWROWSKI Summary Author presented his own, phenomenological interpretation of friction and its results on the basis of the thermodynamic first principle for open systems. All energetic interactions in the system and on the system boundary with surrounding are described. There were considered: dissipation of mechanical energy, thermal processes, changes of internal energy and of enthalpy, tribological wear and resistance to such wear. The termodynamic interpretation of frictional resistance and the way of generalisation of such resistance interactions with tribological system elements were given. All extensive and intensive quantities, essential for comprehensive friction description on macroscopic level of matter organisation, are considered. Tribological system consist of two elements was analysed. The principle of energy and mass distribution between these elements in friction process was given. Author proved that specific work of wear and specific enthalpy of wear products are the system attributes characterise the resistance to wear. The processes proceed in the elementary tribological system are considered. The thermodynamic criteria of seizing up and condition of maximum resistance to wear was defined. 1-2002 TRIBOLOGIA 1015 Marian SZCZEREK* Waldemar TUSZYŃSKI* * Instytut Technologii Eksploatacji (ITeE), Zakład Tribologii, ul. Pułaskiego 6/10,26-600 Radom. METODA JAKOŚCIOWEJ KLASYFIKACJI SAMOCHODOWYCH OLEJÓW PRZEKŁADNIOWYCH A METHOD FOR ASSESSING PERFORMANCE OF AUTOMOTIYE GEAR OILS Słowa kluczowe: samochodowy olej przekładniowy, klasa jakościowa API GL, aparat czterokulowy, metoda badawcza, warunki EP Key-words: automotive gear oil, API GL quality level, four-ball tester, test method, extreme pressure conditions Streszczenie Omówiono kryteria i celowość zastępowania kosztownych i czasochłonnych badań stanowiskowych, wykorzystujących rzeczywiste elementy maszyn lub ich zespoły, badaniami na prostych próbkach. Zaproponowano, opracowaną w Zakładzie Tribologii ITeE, nową metodę oceny środków smarowych, realizowaną za pomocą aparatu czterokulowego w warunkach liniowo rosnącego obciążenia. Analizowany jest przebieg zacierania aż do momentu stwierdzenia zatarcia węzła, a także zużycie kulek nieruchomych. Zbadano możliwości wykorzystania metody dla jakościowego klasyfikowania samochodowych olejów przekładniowych (według API GL), bez potrzeby wykonywania serii testów stanowiskowych. W tym celu zbadano blisko 20 handlowych olejów przekładniowych. Stwierdzono, że metoda pozwala na ocenę skuteczności działania zawartych w nich dodatków smarnościowych, a także na jakościowe klasyfikowanie takich olejów. Ma to duże znaczenie utylitarne, gdyż badania czterokulowe pozwalają na znaczną redukcję kosztów, eliminując (przynajmniej na etapie badań wstępnych) konieczność bardzo drogich testów stanowiskowych. Niebagatelny jest także bardzo krótki czas realizacji badań z zastosowaniem nowej metody, w porównaniu do testów stanowiskowych. Nowa metoda może być zatem skutecznie stosowana w laboratoriach przemysłowych, a także uczelnianych i instytutowych przy opracowywaniu optymalnych kompozycji olejów smarowych, szczególnie przekładniowych. Recenzent: Antoni DZIAMA Summary Criteria and rationale for substitution of bench testing for costly and time time-consuming component tests have been described. A new test method for investigation of lubricants under extreme pressure conditions has been proposed. The method has been developed at the Tribology Department of ITeE, and is realised using a four-ball tester. During a run the load increases continuousły. To assess a tested oil, one should analyse the scuffing propagation until seizure (the stop of the relative movement of the balls) occurs, as well as wear of the stationary balls. The authors have assessed suitability of the proposed method for dassification of automotive gear oils with respect to API GL quality levels, without a necessity for performing component tests. About 20 commercial, automotive gear oils were tested. The authors have stated that - using the method - it is possible to investigate the action of AW and EP additives in gear oils, as well as ciassify such oils. This allows for resigning (at least at the preliminary stage) from very expensive component tests. This is of significant economic importance, sińce four-ball tests allow to find an optimum, economic oil formulation at a relatively Iow cost. A very short tirne of the realisation of the new test method, in comparison with component tests, is its additional advantage. So, the new method can be successfully employed at petroleum laboratories, especially for formulation of gear oils. 1-2002 TRIBOLOGIA 1031 Stanisław F. SCIESZKA* * Politechnika Śląska, ul. Akademicka 2, 44-101 Gliwice. SYNERGIZM W PROCESACH TRIBOLOGICZNYCH SYNERGISM IN TRIBOLOGICAL PROCESSES Słowa kluczowe: zużycie, ścieranie, erozja, korozja, synergizm Key-words: wear, abrasion, erosion, corrosion, synergism Streszczenie Zagadnienie synergii w procesach tribologicznych przedstawiono w oparciu o najlepiej w literaturze opisane łączne oddziaływanie korozji i zużywania ścierno-erozyjnego w węzłach tribologicznych wykonanych z metali. Synergiczny atak procesów zużyciowych i korozji na metale obejmuje szereg jednocześnie zachodzących procesów, takich jak: tworzenie i niszczenie warstw adsorbowanych lub pasywnych, rozpuszczanie elektrochemiczne wzmacniane przez naprężenia oraz zużywanie intensyfikowane przez korozję. W ostatnich latach synergizm procesów korozji i zużywania był badany w wielu ośrodkach, w rezultacie tych badań opracowano szereg nowych metod i procedur badawczych. Główna trudność w rozpoznaniu i ocenie ilościowej synergizmu wynika z faktu, że oba procesy zachodzą jednocześnie. Artykuł zawiera przegląd i analizę dotychczas opracowanych metod badawczych i niektórych wyników badań. Recenzent: Stanisław KRAWIEC Summary This paper reviews the most recent advances in measuring the wear - corrosion synergism. This review focuses mainly on ferrous alloys highlighting the synergistic interaction between wear and corrosion. Wear and corrosion processes involve many mechanical and electrochemical mechanisms and the combined action of these mechanisms often result in significant mutuał reinforcement. Quantification of wear - corrosion synergism can hełp guide a potential user to the best materiał for Iowering overall materiał loss for a particular environment e.g. mining and minerals processing (coal handling). 1-2002 TRIBOLOGIA 109 Wiesław ZWIERZYCKI, Arkadiusz STACHOWIAK, Tomasz ROCHATKA* Politechnika Poznańska, Instytut Maszyn Roboczych i Pojazdów Samochodowych, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań. PODSTAWY PROGNOZOWANIA ZUŻYCIA PAR ŚLIZGOWYCH W ŚRODOWISKACH AKTYWNYCH WEAR'S PROGNOSIS OF SLIDING PAIRS WORKING IN ACTIVE ENYIRONMENTS - GENERAL APPROACH Słowa kluczowe: tarcie, zużywanie, środowisko aktywne, prognozowanie Key-words: friction, wear, active enyironments, prognosis Streszczenie W referacie przedstawiono najpierw ogólne podejście metodologiczne do prognozowania zużycia oraz obliczania niezawodności par ślizgowych. Następnie scharakteryzowano oddziaływanie środowisk aktywnych na własności mechaniczne materiałów oraz zmęczenie stykowe. Syntetycznie podano również stan rozwoju metod obliczania zużycia korozyjnomechanicznego. Recenzent: Franciszek W. PRZYSTUPA Summary In the paper, at the begining, the general methodological approach to the problem of wear's prognosis and reliability calculation, has been presented. Then, the influences of active environmentes on mechanical properties of the materials, has been characterised.

Spis treści:

• Konrad Bartkowiak, Wlodzimierz Waligóra - Analysis of laser boronizing influence on the 16HG steel elements wear
• Dionizy Biało - State of surface layer in aluminium matrix composites inducted by friction
• Dariusz Bieliński, Otmar Dobrowolski, Piotr Głąb, Ludomir Ślusarski - Influence of filler dispersion on tribological and mechanical properties of rubber
• Dariusz Bieliński, Piotr Głąb, Ludomir Ślusarski - Influence of surface migration of aliphatic carboxylic acids on tribological properties of styrene-butadiene rubber
• Tadeusz Burakowski - Surface engineering meaning in tribology
• Dymitry Capanidis , Wojciech Wieleba - Porous tarflen (PTFE) soaked with ep resin as a sliding material
• Janusz Dasiewicz, Zbigniew Pawelec - The effect of reactiyity and chemical structure of cross-linking agent on structure and tribological properties of regenerating composites
• Włodzimierz Dudzinski, Krystyna Haimann, Maciej Lachowicz - The structure and materials properties of turbocharger slide bearings for internal combustion engines
• Monika Gierzynska-Dolna - New tendencies in the selection of biomaterials for friction elements in endoprostheses
• Marian Grądkowski, Monika Makowska - Problems with identification of tribochemical products on friction surface
• Mariusz Jenek, Stanisław Laber - Influence of exploitation preparations on a cast iron tribological properties
• Jan Kicinski - Large scale journal bearings - calculation metodology
• Aleksander Kowal, Jacek Spałek - Analysis of rolling friction under conditions of oscillatory movement of small dislocation amplitude
• Paweł Krasowski - aminar, unsteady lubrication of slide journal bearing in magnetic field with dynamic oil viscosity depended on pressure
• Stanisław Krawiec, Tadeusz Leśniewski - Correlation between materiał hardness and its tribological properties
• Leszek Kuśmierz, Zofia Gajewska - Possibilities of reducing of frictional resistance of thrust slider bearing
• Zbigniew Lawrowski - Antifriction materials: past, present and future
• Anna Matuszewska, Marian Grądkowski - The influence of aw/ep additive type on the oil antiseizure properties
• Andrzej Miszczak - Numerical solutions of conjugate field in node sliding friction
• Stanislaw Nosal - Influence of overlap ratio on scuffing
• Robert Andrzej Nyc, Lech Starczewski, Jerzy Szumniak - Cooperation ceramics (Al₂O₃, ZrO₂) with frictional composite in braking system of car
• Zbigniew Pawelec, Janusz Dasiewicz - The action of functional groups of adhesion actiyators and oxide powder fillers on properties of multicomponent composite materials for regeneration of sliding friction pairs
• Elżbieta Rogoś, Andrzej Urbański - Tribological properties of lubricating oils based on vegetable oils
• Włodzimierz Sułek, Radosław Jedynak - The effect of electroplated nickel and chrome coatings on friction conditions
• Włodzimierz Sułek, Tomasz Wasilewski - Lubricating properties of ethoxylated sorbitan esters aqueous solutions
• Wojciech Wieleba - The friction and wear of ptfe composites filled with carbon and graphite sliding against steel under dry friction conditions
• Krzysztof Wierzcholski - Numerical calculations of pressure and capacity for unsteady lubrication of human hip joints

Spis treści:

1. Jerzy Bochnia, Krzysztof Matecki - Determination of working parameters for sliding rings of models face seals in lower border-state condition
2. Andrzej Antoni Czajkowski - Numerical calculations of capacity and compressiye stress in human elliptical endoprosthesis
3. Aanusz Dasiewicz, Zbigniew Pawelec - Investigation of the static coefficient of friction of composite materials for regeneration
4. Rafał Gawarkiewicz, Jan Sikora - The effects of loading and amplitude of longitudinal oscillation on wear rate of selected dry bearing material
5. Magnus Hagenhoff, Krzysztof Polonczyk, Heribert Rodermund - Modern large bearings with low wear rates and power consumption for cement and heavy industry
6. Eugeniusz Klugmann, Michał Polowczyk - Internal friction in fepd alloy during ordering
7. Aleksander Kowal, Jacek Spałek - Fretting corrosion in movement bolt connections
8. Paweł Krasowski - Modelling of laminar unsteady and unsymmetrical oil flow |n slide journal bearing gap
9. Bazyli Krupicz - Erosion of the pipe bend in the jet of solid particles
10. M. Kwacz, Z. Rymuza, Z. Kusznierewicz, M. Misiak - Mechanical and rheological behaviour of polymers on micro/nano-scale
11. J. I. Łubiński, K. Druet, Sz. Grymek - Influence of lubricant dynamic phenomena accompanying )ing friction of Al₂O₃
12. Anna Matuszewska, Marian Grądkowski - Influence of tribological couple temperature on the antiwear action lubricating additiyes
13. Anna Matuszewska, Marian Grądkowski - Influence of a sulphur contents on the oil tribological characteristics
14. Remigiusz Michalczewski, Witold Piekoszewski, Marian Szczerek, Tomasz Samborski, Jarosław Wasiak - The method and testing machine for tribological investigation of materials for use in total joint prostheses
15. Andrzej Miszczak - A modelling of magnetic field in journal bearing gap
16. Jarosław Molenda, Marian Grądkowski - Investigation of interactions between triboactive additives in binary composition
17. Antoni Neyman - A complex affect of lubricants on the properties of friction steel couples subsurface layers

Spis treści:

1. Ewa Pawelec, Jolanta Drabik - The influence of low-friction additives for greases on the surface layer
2. Miroslav Radovanovic - Determination of laser cutting speed based on energy balance
3. Wiesław Rakowski, Wojciech Mrożek - Fretting of the galyanized steel rope wires
4. Wiesław Rakowski, Stanisław Rabiasz - Barkhausen effect applied to bearing sensor layer
5. Jan Senatorski, Ewa Kasprzycka - Tribological properties of chromized diffusion layers in conditions of sliding friction and concentrated contact
6. O. Sizova , E. Kolubaev, A. Tolmachev, M. Borisov - Structure transformation and associated diffusiye and mechanical processes during ultrasonic treatment and friction of cemented steel
7. Bogdan Sovilj, Amaia Igartua, Miodrag Zlokolica, Jovan Grujic, Vlastimir Djokic, Ivan Sovilj-Nikic, Milorad Radovanovic - Analysis of the tribology processes on the artificial hip joint
8. Jacek Spałek, Aleksander Kowal - Specification of friction and lubrication of construction ties with the small amplitudes of movements and speed of oscillatory move processes
9. Stanisław Strzelecki - Effct of misalignment on the friction loss of 3-lobe journal bearing at turbulent oil film
10. Stanisław Strzelecki, Ryszard Wojcicki - Theoretical and experimental investigation of multilobe journal bearings at fluid and mixed friction
11. Michał Styp-Rekowski - Resistances in rolling motion inside special ball bearings
12. A.I. Svlridenok, V.V. Abramenko, S.D. Leschik - The investigation of tribo-technical characteristics of iron-graphite of trolley-bus current collectors in the conditions of boundary lurlcation and atmospheric influences
13. S. Tarasov, A. Kolubaey, S. Belyaey - Friction reduction by nanometal additives to mineral oil
14. Edward Walicki, Anna Walicka - Effect of lubricant inertia and wall conductance on the pressure distribution in MHD thrust bearings
15. Włodzimierz Waligóra - Estimation of cumulative weibull distribution function for surface fatigue life
16. Eva Zdravecka, Jan Suchanek, Jan Lubiśćak, Frantisek Greskovic, Emil Spiśak - Examination of surface characteristics in tribological systems by AFM
17. Sławomir Zimowski, Wiesław Rakowski - Sliding system with sensor polymer
18. L. Zsidai, G. Galacska, K. Vercammen, K. van Acker, P. de Baets - The different tribological behaviours of polymers on dln coating and steel surface

1/2002 | 2/2002 | 3/2002 | 4/2002 | 5/2002 | 6/2002 | >