| |
Prof. zw. dr hab. inż. Stefan Ziemba |
80-TA ROCZNICA URODZIN NESTORA POLSKIEJ NAUKI
PROFESORA STEFANA ZIEMBY
Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk prof. dr hab. inż. Stefan ZIEMBA należy do grona najwybitniejszych polskich techników, Jego prace naukowe zyskały mu rozgłos sięgający daleko poza granice kraju, znaczne są również jego osiągnięcia na polu organizacji nauki w Polsce, zwłaszcza w dziedzinie dynamiki maszyn i nauki o eksploatacji, a także w zakresie kształcenia młodej kadry naukowej, jak również kadr Inżynierskich, tak potrzebnych gospodarce narodowej w pierwszych latach po wyzwoleniu i obecnie również,
Zainteresowania naukowe prof. S. Ziemby są bardzo rozległe, dlatego też trudno je scharakteryzować i zamknąć w krótkim artykule. Głęboką wiedzę w zakresie Mechaniki teoretycznej Profesor z pożytkiem wykorzystywał m.in. w takich specjalnościach, jak mechanika teoretyczna /a w szczególności teoria drgań/, technika wibracyjna, dynamika maszyn. tribologia, teoria niezawodności, wytrzymałość materiałów, inżynieria materiałowa, zagadnienia naukoznawstwie, a także teoria eksploatacji w ujęciu systemowym.
Duże zasługi ma również w organizacji struktury kształtowania i kierunków nauczania w pierwszej wyższej technicznej uczelni wojskowej - Wojskowej Akademii Technicznej, w której pracował od pierwszych chwil jej powstania przez 15 lat, stwarzając solidne podstawy do tego aby uczelnia ta stanęła w rzędzie najlepszych w kraju. Profesor od 1951 r. związał się mocno z wojskiem, z jego placówkami naukowo-badawczymi a zwłaszcza z Wojskowym Instytutem Techniki Pancernej i Samochodowej, w którym w latach 1972-1983 przez dwie kadencje pełnił funkcję przewodniczącego Rady Naukowej, a obecnie jest w dalszym ciągu członkiem Rady.
Między innymi dzięki Jego wysiłkom i inicjatywie, dzięki położeniu dużego nacisku na kształcenie kadr i podnoszenie ich kwalifikacji Rada Naukowa WITPiS otrzymała uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora nauk technicznych. Profesor współpracuje również z Instytutem Technicznym Wojsk Lotniczych oraz przez jakiś czas współpracował z Wojskowym Instytutem Uzbrojenia i Elektroniki, Przez pewien czas był nawet przewodniczącym Rady Naukowej tego Instytutu. Dzięki Niemu wielu oficerów zdobyło stopnie i tytuły naukowe i zajmuje obecnie wiele odpowiedzialnych stanowisk w placówkach naukowych i w instytucjach centralnych wojska. Dzięki nim zostało opracowanych i wykonanych wiele, istotnych dla obronności, wojska i gospodarki narodowej tematów.
Urodził się 21.XII.1907 r. w Jaworznie /woj. krakowskie/, rodzinie robotniczej. Po ukończeniu szkoły średniej w Chrzanowie w 1926 r. podejmuje w 1927 r. studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując w 1932 r. stopień magistra filozofii, ze specjalności fizyki.
Następnie zapisuje się na Wydział Górniczy Akademii Górniczej w Krakowie i w 1938 r. otrzymuje tytuł inżyniera górniczego. W 1934 r. zostaje starszym asystentem przy Katedrze Techniki Teoretycznej i Wytrzymałości Materiałów AG, kierowanej przez prof. W. O. Taklińskiego. Na stanowisku tym pozostał do wybuchu drugiej wojny światowej.
Działalność naukową rozpoczyna prof. S. Ziemba w 1932 r., kiedy już podczas studiów opracowuje swoje pierwsze pracę naukowe pt.: Pomiary stosunku jednostek elektromagnetycznych do jednostek elektrostatycznych metodą Maxwella.
Podczas okupacji pracuje jako robotnik w Elektrowni Miejskiej w Krakowie, pogłębiając równocześnie swoją wiedzę z zakresu mechaniki i prowadząc tajne nauczanie w ramach AG.
Po wyzwoleniu powraca do pracy naukowo-dydaktycznej. W latach 1945-1949 jest adiunktem w Katedrze Mechaniki Technicznej AGH.
Od początku swoje zainteresowania skupia dokoła problemu eksperymentalnego i teoretycznego ujęcia i wyznaczenia wytężenia materiału. W ramach Seminarium Wyższych Zagadnień Mechaniki, prowadzonego w latach 1948-1951 w AGH, przy dużym Jego współudziale organizacyjnym, wysuwa on sugestię, pozytywnie ocenioną przez profesorów M. T. Hubera i W. Olszaka, że wytężenie materiału należy traktować nie tylko jako funkcję tensora naprężeń n danym punkcie, lecz raczej jako pewien funkcjonał pola naprężeń w najbliższym otoczeniu danego punktu. Kontynuując dalsze dociekanie naukowe w tym kierunku, traktuje problem wytężenia materiału na gruncie dynamicznym.
W 1949 r. doktoryzuje się na AGH na podstawie rozprawy pt.: Walec kołowy pełny o skończonej długości pod działaniem sił osiowo ściskających, wykonanej pod kierunkiem prof. W. Olszaka, w której wyznaczył rozkład naprężeń i odkształceń za pomoce funkcji naprężeń Love'a.
W 1950 r. habilituje się na podstawie pracy pt.: Funkcja naprężeń we współrzędnych kulistych. W pracy tej wyznaczył kształt równania, które spełnia funkcja naprężeń w przypadku symetrii centralnej, oraz związki wyrażające poprzez tę funkcję składowe tensora naprężeń i odkształceń.
Równocześnie w tym czasie studiuje teorię sprężystości, fizykę metali, fizykę ciała stałego oraz fizykę i chemię powierzchni w połączeniu z problematyką tarcia i zużycia.
W latach 1950-1951 jest zastępcą profesora w Katedrze Mechaniki Ogólnej na wydziale Hutniczym AGH, pełniąc równocześnie funkcję prodziekana.
Pracując w AHG w latach 1946-1951 jest zatrudniony równolegle w charakterze zastępcy profesora i kierownika Katedry Mechaniki Ogólnej na Wydziale Komunikacji obecnie Wydział Mechaniczny/ Politechniki Krakowskiej.
Z końcem 1951 r. przenosi się z Krakowa do Warszawy, gdzie w nowo tworzonej wyższej technicznej uczelni wojskowej - Wojskowej Akademii Technicznej - obejmuje funkcję kierownika Katedry Mechaniki Teoretycznej i Wytrzymałości Materiałów, otrzymując jednocześnie nominację na profesora nadzwyczajnego. W 1958 r. uzyskuje tytuł profesora zwyczajnego.
W WAT pozostaje na tym stanowisku do 1964 r. Następnie przenosi się całkowicie i wyłącznie do pracy w IPPT PAN, gdzie pracował już od 1953 r., pełniąc początkowo funkcję kierownika Pracowni Drgań Mechanicznych w Zakładzie Badania Drgań, a od 1966 r. - kierownika Zakładu Teorii Konstrukcji Maszyn - przemianowanego w 1968 r. na Zakład Układów Mechanicznych - oraz kierownika Pracowni Badań Maszyn i Elementów w tym Zakładzie.
Dorobek naukowy prof. S. Ziemby obejmuje dotychczas około 150 pozycji prac opublikowanych zarówno w kraju, jak i za granicą /ZSRR, CSRS, NRD, Anglia, Francja, USA/, oraz kilkadziesiąt referatów wygłoszonych na zjazdach i konferencjach naukowych krajowych i międzynarodowych.
Z większych opracowań prof. S. Ziemby m.in. należy wymienić: O pewnych przypadkach anizotropii tarcia, Problemy tarcia ze stanowiska mechaniki ciała stałego, "Archiwum Mechaniki Stosowanej" 1952 r ,,Dry Friction Vibration Damping”, "Archiwum Mechaniki Stosowanej" 1957 r. Obok prac z dziedziny tarcia opracowuje również obszerny podręcznik pod tytułem: Analiza drgań /tom I w 1957 r., tom II w 1959 r., tom III w 1969 r./, w którym ujmuje podstawy teorii drgań układów mechanicznych zarówno liniowych, jak i nieliniowych. Prof. S. Ziemba jest autorem szeregu publikacji, w których wskazuje na konieczność modelowania wielu zjawisk zachodzących w układach mechanicznych w postaci równań różniczkowych silnie nieliniowych. Opracowuje metody badań jakościowych rozwiązań takich równań, a w szczególności metody badania ograniczoności i stateczności ruchu. Zestawia ogólny model fizyczny układu technicznego dyskretnego o skończonej liczbie stopni swobody, ułatwiający analizę zjawisk dynamicznych zachodzących w większości spotykanych maszyn i urządzeń.
Z większych prac profesora, których był współautorem należy wymienić: P. Solski, S. Ziemba: Zagadnienia tarcia suchego, PWN 1965; P. Solski, S. Ziemba: Zużycie przez tarcie, PWN 1969; W. Derski, S. Ziemba: Analiza modeli reologicznych, PWN 1968; J. 0siecki, S. Ziemba: Podstawy pomiarów drgań mechanicznych, PWN 1968; W. Babul, S. Ziemba: Materiały wybuchowe w technicznych procesach obróbki tworzyw, PWN 1972; S. Ziemba, W. Jarominek, K. Staniszewski: Problemy teorii systemów, Ossolineum 1980; S. Ziemba, P. Jędrzejowicz. Z. Cygan: Badania systemów eksploatacyjnych, t. 1. Ossolineum 1983; S. Ziemba, Z. Cygan, L. Dziadykiewicz, P. Jędrzejowicz: Badanie systemów eksploatacyjnych, t. 2. Ossolineum 1984; S. Ziemba /red./ : Problemy rozwoju nauki o eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych. PWN, 1983 i S. Ziemba /red./: Sterowanie i zarządzanie eksploatację systemów technicznych, PWN, 1983 i inne.
Oprócz prac teoretycznych w zakresie drgań, prowadzi prof. S. Ziemba również badania doświadczalne, mające na celu eksperymentalne wyjaśnienie roli tłumienia w materiale i wpływu określonych czynników zewnętrznych na zanikanie drgań.
W pracy naukowej, do rozwiązywania określonych problemów, angażuje się sam oraz stara się skupić wokół siebie grono młodych naukowców, tworząc różne ośrodki naukowe w kraju, poprzez które kieruje licznymi pracami naukowymi.
W dziedzinie drgań rozwija prof. S. Ziemba ożywioną działalność na polu rozwoju kadry naukowej o zasięgu ogólnopolskim. Organizuje w IPPT PAN stałe seminaria teorii drgań i kieruje wieloma pracami z tej dziedziny, budząc w różnych ośrodkach naukowych zainteresowanie problematyką zagadnień dynamicznych w budowie maszyn.
W 1958 r. prof. S. Ziemba przechodzi wraz z licznym zespołem do badania drgań układów mechanicznych silnie nieliniowych o wielu stopniach swobody. Inicjuje studia w kierunku dynamiki topologicznej oraz teorii uogólnionych układów dynamicznych w sensie Birkhoffa. Kieruje wieloma pracami w tym zakresie, w efekcie czego powstało kilka prac doktorskich i kilkadziesiąt publikacji.
W zakresie drgań prof. S. Ziemba zwrócił też uwagę na problem czynnego zastosowania drgań w technice w ramach techniki wibracyjnej. Również i w tej dziedzinie zorganizował zespół zainteresowanych pracowników naukowych i konstruktorów, nawiązując współpracę z ośrodkami w ZSRR i CSRS. Wyniki prac Zespołu są widoczne i przynoszę określone efekty. Maszyny i urządzenia wibracyjne stosowana są dziś nie tylko w przemyśle górniczym i hutniczym, lecz także w przemyśle maszynowym, rolnictwie i w budownictwie. W zespole podjęto już szereg prac doświadczalnych, mi.in. nad przebiegiem procesów dynamicznych w wibrowanym gruncie.
Z inicjatywy prof. S. Ziemby zapoczątkowano w Polsce badania procesów dynamicznych z uwzględnieniem czynników o charakterze losowym. W ostatnich latach ukazuje się na ten temat coraz więcej prac, a kilka ośrodków w Polsce specjalizuje się wyłącznie w tej tematyce,
Na podkreślanie zasługuje stanowisko profesora w sprawie "podejścia dynamicznego" w budowie maszyn. Jedną z zasług jest to, że w każdym miejscu i przy każdej okazji podkreśla potrzebę dynamicznego traktowania maszyn, począwszy od fazy projektowania i konstruowania, a na etapie eksploatacji skończywszy.
W 1956 r. organizuje prof. S. Ziemba, początkowo przy Zakładzie Badanie Drgań IPPT PAN, kilkudziesięcioosobową grupę młodych pracowników naukowych z całej Polski, której głównym kierunkiem prac naukowych stała się problematyka tarcia, zużycia i smarowania maszyn. Z inicjatywy tej grupy w ciągu krótkiego czasu powstało ponad 40 komórek naukowo-badawczych w różnych instytucjach naukowych, zajmujących się badaniami tarcia i zużycia. Autorytet prof. S. Ziemby i jego głęboka wiedza sprzyjają twórczej pracy zespołu, przez co wzrasta jego dorobek w postaci wielu publikacji, prac doktorskich i habilitacyjnych, umożliwiając rozwiązanie wielu problemów ważnych dla gospodarki narodowej. Zespół ten w 1964 r. wchodzi w skład Komitetu Budowy Maszyn PAN jako Sekcja Tarcia, Zużycia i Smarowania Maszyn, która później, w miarę jak rozwijały się wchodzące w jej zakres dyscypliny wiedzy, przemianowana została na Sekcję Podstaw Eksploatacji Komitetu Budowy Maszyn PAN, składającą się już z trzech wyodrębnionych problemowo zespołów tj.: Zespołu Teorii Eksploatacji, Zespołu Niezawodności i Zespołu tribologii /1970 r./. Sekcja ta, na czele której od wielu lat, jako przewodniczący, stoi prof. S. Ziemba, również aktualnie rozwija ożywioną działalność, wywierając poprzez swoich członków, organizowane szkoły i sympozja oraz spotkania naukowe w Sekcji, wpływ na działalność naukową i naukowo-badawczą we wszystkich zainteresowanych komórkach naukowych na terenie kraju. W ramach Sekcji, z inspiracji i pod wpływom działań Profesora rozwijana jest teoria systemów eksploatacji, co uwidocznia się w publikacjach, które wyżej przytaczaliśmy z ostatnich lat. Z Jego inicjatywy powstał w Sekcji, w latach 80-tych czwarty zespół - Zespół Diagnostyki Technicznej Maszyn, natomiast Zespół Teorii Eksploatacji został przekształcony w 1983 r. w Zespół Systemów Eksploatacji. Z Jego inicjatywy prowadzono zajęcia z zakresu nauki o eksploatacji w kilku semestrach we Wszechnicy PAN oraz wydaje się w PWN serie wydawnicze pt.: Podstawy Eksploatacji Maszyn, która przeznaczona jest popularyzacji najnowszych osiągnięć nauki zwłaszcza z zakresu teorii eksploatacji i działania systemów eksploatacji.
Obecnie, jak zawsze przedtem, Profesor jest pełen inicjatyw, pomysłów, którymi potrafi zainteresować szeroki krąg uczniów i współpracowników a z Jego wiedzy i doświadczenia ciągle korzystają wszyscy ci, którzy chcę doskonalić i rozwijać szeroko pojętą naukę o eksploatacji.
Jak wynika z przedstawionej działalności, głównym polem zainteresowań prof. S. Ziemby były zagadnienia dynamiczne maszyn. Jego działalność naukowa szła więc w kierunku badania zjawisk tarcia, zużycia i smarowania oraz w kierunku badania drgań. Nie rezygnuje jednak z badania innych problemów związanych z budową, a w szczególności z dynamiką maszyn. Na uwagę zasługuje również podjęcie badań w zorganizowanych zespołach z zakresu wytrzymałości materiałów, z położeniem nacisku na dynamiczne własności materiałów konstrukcyjnych oraz badanie dynamicznych procesów deformacji, tłumienia oraz zmęczenia w warunkach dużych prędkości. Jako przykład można przytoczyć również podjęcie w 1961 r. w specjalnie zorganizowanym zespole, badań dotyczących mechanicznych własności tworzyw sztucznych, ze szczególnym uwzględnieniem własności reologicznych oraz uruchomienie seminariów dokształcających dla młodej kadry naukowej z zakresu mechaniki teoretycznej.
Można by wyliczyć jeszcze przynajmniej kilka zorganizowanych przez profesora zespołów, z których każdy notował na swoim koncie określone osiągnięcia naukowe. Obecnie działalność naukowa Profesora skupia się przede wszystkim na rozwijaniu teorii systemów eksploatacji i możliwościach Jej praktycznego zastosowania dla doskonalenia działania gospodarki narodowej. Podkreślić należy praktyczny wątek wszystkich badań i prac Profesora, Jego zaangażowania w problemy, których rozwiązanie może przyczynić się do usprawnienia naszej gospodarki.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że prof. S. Ziemba kieruje pracami naukowymi nie tylko w zorganizowanych wokół ZEM zespołach, ale także w wielu instytucjach naukowych i wyższych uczelniach WAT, AGH, Politechnika Krakowska, Politechnika Poznańska, Politechnika Częstochowska, Politechnika Szczecińska, Instytut Odlewnictwa, Instytut Obróbki Skrawaniem, Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej, Wojskowy Instytut Techniki Lotniczej i inne/, prowadzi szereg seminariów i udziela konsultacji doktorantom. Bierze również udział w pracach 7 rad naukowych, sprawuje liczne funkcje w 6 komisjach PAN, Jest redaktorem naczelnym wydawnictwa: "Zagadnienia Eksploatacji Maszyn" oraz redaktorem naczelnym wydawnictwa: "Nonlinear Vibration Problems". Jest również członkiem Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Polskiego Towarzystwa Matematycznego, American Mathematical Society, American Society for Experimental Stress Analysis.
Owoce tej wszechstronnej działalności naukowej prof. S. Ziemby i Jego pracy nad rozwojem młodej kadry naukowej są niezwykle bogate. Wyrażają się one imponujące liczbę 66 wypromowanych doktorów oraz 24 docentów i profesorów, którzy pod Jego opiekę wykonywali prace habilitacyjne.
Prof. S. Ziemba jest - można tak powiedzieć - twórcą polskiej szkoły w 3 bardzo ważnych dla techniki i gospodarki narodowej dyscyplinach naukowych, jakimi są: dynamika maszyn, nauka o eksploatacji oraz inżynieria systemów. Na podkreślenie zasługują jego prace nad programowaniem rozwoju nauk podstawowych dla techniki.
Swoim oddziaływaniem wywarł duży wpływ na ukształtowanie działalności naukowej w wielu wyższych uczelniach technicznych i instytucjach naukowych. Można z całe pewnością stwierdzić, że są to osiągnięcia rzadko spotykane. Na podkreślenie zasługuje również znaczny udział prof. S. Ziemby w powołaniu i organizowaniu: międzynarodowych konferencji dynamiki maszyn, organizowanych systematycznie /co 3 lata/ od wielu lat przez PAN, CSAV, DAW, a ostatnio również i przy współudziale AN ZSRR oraz międzynarodowych konferencji drgań nieliniowych.
W uznaniu zasług położonych dla rozwoju nauki polskiej, jako wybitny naukowiec, w 1962 r. wszedł w poczet członków Polskiej Akademii Nauk jako członek korespondent, a w 1969 r. - jako członek rzeczywisty. W 1967 r. CSAV za zasługi dla rozwoju techniki odznaczyła prof. S. Ziembę srebrnym medalem im. Franciszka Cizika; w 1969 r. Słowacka Wyższa Szkoła Techniczna i w 1968 r. AGH nadały mu tytuły doktora honoris causa. W 1978 r. tytuł doktora honoris causa nadała mu Politechnika Poznańska za wybitne zasługi w dziedzinie dynamiki maszyn, twórcy polskiej szkoły tribologicznej.
Jego zasługi na polu nauki i techniki zostały właściwie zdyskontowane przez władzę ludową, Prof. S. Ziemba został odznaczony z okazji 25-lecia PAN Orderem Sztandaru Pracy I klasy za zasługi położone dla rozwoju nauki polskiej oraz liczący się wkład w rozwój wielu dziedzin naszego przemysłu, Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem X-lecie PRL, brązowym, srebrnym i dwukrotnie złotym medalem "Za zasługi dla Obronności kraju" oraz honorowymi odznaczeniami różnych instytucji naukowych.
Warto jest wspomnieć o dorobku naukowym Procesora z okazji 80-tej rocznicy Jego urodzin, o Jego pasji i zaangażowaniu w podejmowaniu i rozwiązywaniu trudnych problemów naukowych. Życzymy Mu dużo zdrowia i dalszych sukcesów w pracy naukowej, wiele radości z dokonań.
|